Kimyoviy va oziq-ovqat texnologiyalari

Mahsulotishlabchiqarishtannarxiningkalkulyatsiyasi
Sutkalik ishlab chiqarish xajmi- 310ton/sut Maxsulotning kalkulyatsion o‘lchami-

	№	Sarf moddalar	Sarflar qiymati
			1-o’lcham Mahsulot uchun so’m	Sutkalik Hajmi so’m
	1	2	3	4
	1.	To’g’ri moddiy sarflar	872144	261643,2
	2. а) б)	Mehnatga doir to’g’ri sarflar shu jumladan	261643,2	78492,96
		Ishlab chiqarish ishchilarining ish haqi	196232,4	58869,72
		Sugʼurta ajratmalari (yagona ijtimoiy toʼlov -25%)	65410,8	19623,24
	3.	Materialga doir yondosh sarflar	457875,6	137362,68
	4.	Mexnatga doir yondosh sarflar	261643,2	78492,96
	5.	Аsosiy fondlar amortizatsiyasi	130821,6	39246,48
	6.	Boshqa (shu jumladan ustama) sarflar
		Ishlab chiqarish tannarxi	1984127,6	595238
		Davr xarajatlari	138888,932	41666,6796
		Umumiy sarflar	2123016,532	636905
		Foyda	515873,176	154761,9528
		Maxsulot rentabelligi	26
		Korxonaning ulgurji baxosi	2500000,776	750000
		Aksiz	-
		Kelishilgan (erkin -sotish) baho, - 20% QQS bilan.	3000000,931	900000

Korxonaning moliya resurslari – foyda va rentabellik
Ishlab chiqarish sarflari, mehnat va moddiy resurslar isteʼmol hajmlari, texnika
darajasi, ishlab chiqarishni tashkil qilish va boshqa faktorlar (omillar) asosida koʼpayishi yoki kamayishi mumkin, ammo boshqaruvchi oʼtkir, bilimli boʼlsa, sarflarni kamaytirish yoʼllarini qoʼllab, boshqarishni toʼgʼri olib boradi.
Korxona, firma faoliyatining natijasi (yakuni) mahsulot sotilgandan soʼng hosil boʼlgan tushim (QQS va aktsizsiz) va mahsulotni ishlab chiqarish va sotishga sarflangan xarajatlar ayirmasiga teng.
Sanoat korxonalarning ishini tavsiflovchi muxim sifat koʼrstkichlaridan biri foyda va rentabellikdir. Foyda bozor munosabatlarining muxim kategoriyasi sifatida iqtisodiyotda quydagi vazifalarni bajaradi:
- ishlab chiqarish faoliyatining natijasidan olingan iqtisodiy samarani tavsiflaydi, chunki u soʼngi moliyaviy natijani ifodalaydi;
- turli darajadagi byudjetlarni shakllantiradi;
- xodimlarning manfaatlarini himoya qiladi va bu borada iqtisodiy dastak va stimul rolini oʼynaydi;
- ilmiy-texnikaviy, tashkiliy va ijtimoiy ishlarni amalga oshirishga imkoniyat beradi.
Foyda sanoat tarmoq va korxonaning xamma ishlab chiqarish – xoʼjalik faoliyati natijalarini umumlashtiruvchi koʼrsatgichdir.
Oʼzbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi qoidasiga binoan quyidagi foyda koʼrsatkichlari qoʼllaniladi:
Mahsulot sotishdan tushgan yalpi foyda – maxsulotni sotishdan olingan sof tushum va maxsulot tannarxining ayirmasidir :
Fya=St –T/N
St – maxsulot sotishdan olingan sof tushum, (soʼm)
T/N – mahsulotning ishlab chiqarish sarflari, yaʼni tannarxi (soʼm).
St=Yat-А-QQS
Yat – yalpi tushum (soʼm),
А –aktsiz soligʼi (ayrim maxsulotlarga belgilangan)
QQS-qoʼshimcha qiymat soligʼi(barcha maxsulotlarga belgilangan,20%).
Аsosiy faoliyatning foydasi – maxsulotni sotishdan olingan yalpi foyda va davr xarajatlarining ayirmasidir:
Fa=Fya-Dxar±boshqa daromad (zarar) Dxar – davr xarajatlari.
Korxonani oʼzida qoladigan sof foyda – soliq toʼlangandan keyin,korxona ixtiyorida qolib oʼz foydasidan toʼlandigan soliqni va qonun xujjatlarida nazarda tutilgan boshqa soliqlar va toʼlovlarni ayirgan xolda soliqlar toʼlagunga qadar olingan foydadir :
SF=Fs-Soliq(fd)-boshqa soliq va toʼlovlar
Korxona xoʼjalik faoliyatiningyakunlovchi moliyaviy koʼrsatkichi boʼlib balansidagi foyda (kvartal, yil natijalari boʼyicha tuzilgan buxgalterlik balansida aks ettirilgan) xizmat qiladi.
Rentabellik koʼrsatkichlari
Rentabellik koʼrsatkichi korxona faoliyatining umumiy samaradorlik darajasini ifodalab, olingan natija (yalpi daromad, foyda) ni sarflar yoki isteʼmol qilingan resurslar bilan solishtiradi.
Аmalda korxona faoliyatida quyidagi rentabellik koʼrsatkichlar qoʼllaniladi:

1. 
   Mahsulot rentabelligi - asosiy foydani mahsulot tannarxiga boʼlgan nisbati
   
2. 
   (mahsulot, tovar xizmatlar erkin baho boʼyicha sotiladi).
   

Rm=(Fya/T/N)*100%
bu yerda
Fya – asosiy faoliyat foydasi, (sum)
T/N – maxsulot ishlab chikarish sarflari yoki uning tannarxi (sum)
2. Ishlab chiqarish rentabelligi - korxona yoki firma ishi samaradorligini umumlashtiruvchi kursatkichi bulib, balans yoki sof foydaning ishlab chikarish fondlarining qiymatiga boʼlgan nisbatidir.
Ri/chF=(Fb/(Аf+Och.m.))*100%, yoki
Ri/chF=(Fs/(Аf+Och.m.))*100%
bu yerda
Fb – balans boʼyicha foyda miqdori; Fs – sof foyda;
Аf - asosiy ishlab chiqarish fondlar oʼrtacha-yillik qiymati, (soʼm);
Och.m. – cheklangan (meʼerlangan) aylanma (oborot) mablagʼlar qiymati,
(soʼm).