Kirish Kuchlanish, tok va qarshilik

Kuchlanish va tok manbalari
Kuchlanishni ideal manbai bu – ikkita chiqishga ega bo’lgan “qora yashik” , ularni orasida iste’molchi qarshiligini qiymatiga bog’liq bo’lmagan holda o’zgarmas kuchlanishni tushuvini ushlab turadi. Bu shuni bildiradiki, masalan, u I=U/R gat eng bo’lgan tokni hosil qilish kerak. Agar ularni chiqishiga R qarshilikli resistor ulasak, real kuchlanish manbai qandaydir chegaraviy maksimal qiymatdan ortiq tokni bera olmaydi va umumiy holda u o’zini ideal kuchlanish manbai tutadi , ketma – ket ulangan uncha katta bo’lmagan qarshilikli resistor ulangan. Ko’rinib turibdiki, u ketma – ket ulangan rezistorni qarshiligi qancha kichik bo’lsa shuncha yaxshi, masalan, standart ishxorli batareya 9V ga mo’ljallangan, 3Om qarshilikka ega bo’lgan resistor bilan ketma – ket ulansa o’zini ideal 9 V li kuchlanish manbai kabi tutadi va maksimal tokni beradi (qisqa tutashtirilgan vaqtda) qiymati 3A bo’lgan (baxtga qarshi bir necha daqiqada batareyani ishdan chiqaradi). Tushunarli sabablarga ko’ra kuchlanish manbai uzilgan zanjir ko’rinishidagi iste’molchini “afzal ko’radi”, iste’molchi esa yopiq zanjir ko’rinishida “yomon ko’radi”. (“Uzilgan zanjir” tushunchasi “yopiq zanjir” tushunchasi ko’rinib turibdiki: uzilgan zanjirga hech narsa ulanmaydi, yopiq zanjirda esa zanjirni bir bo’lagi chiqishni qisqa tutashtiradi). Kuchlanish manbaini shartli belgilanishi rasm 1.7 da keltirilgan.

Rasm 1.9. O’zgaruvchan va o’zgarmas tok, kuchlanish manbalari
Tokni ideal manbai – bu ikkita chiqishga ega bo’lgan “qora yashik” va u o’zgarmas tokni tashqi zanjirda iste’molchi qarshiligini qiymati va qo’yilgan kuchlanishga bog’liq bo’lmagan holda ushlab turadi. O’z funksiyasini bajarishi uchun u o’z chiqishlari orasida kerakli kuchlanishni qo’llab tura olishi kerak. Real tok manbalari (ko’pchilik o’quv qurollari uchun sevimli bo’lmagan mavzu) cheklangan diopazonga ega, bunda ular hosil qilgan kuchlanish o’zgarishi mumkin (u chiqish kuchlanishini ishchi diopazoni deyiladi yoki oddiy diopazon) va undan tashqari manbani chiqish tokini absalyut o’zgarmas deb bo’lmaydi. Tok manbai iste’molchini yopiq zanjir ko’rinishini “afzal biladi”, uzilgan zanjir ko’rinishidagi iste’molchini esa “yoqtirmaydi”. Tok manbaini shartli belgilanishi rasm 1.8da keltirilgan.

Rasm 1.10. Tok manbalarini shartli belgilanishi
Kuchlanish manbaini uchun yaxshi misol bo’lib, batareya hizmat qilish mumkin (tok manbai uchun bunga o’xshashini topish qiyin). Cho’ntak fanarini standart batareykasi 1,5V kuchlanishni ta’minlaydi, uning ekvivalent ketma – ket qarshiligi ¼ Omni tashkil qiladi. Energiyani umumiy zahirasi tahminan 10000Vt∙s ga teng (asta sekinlik bilan bu harakteristika yomonlashadi, ishlash muddati oxirlashganda kuchlanish 1V atrofida bo’lishi ichki qarshilik esa bir necha om). Qanday qilib, kuchlanish manbaini yaxshi harakteristikalari bilan siz bilasiz qachonki teskari bog’lanishni o’rganganingizdan keyin. Elektron qurilmalarda portativlaridan tashqari batareyalardan kamdan – kam foydalaniladi. 14 bobda biz kichik quvvatli sxemalarni loyihalashni qiziqarli mavzuyini ko’rib chiqamiz (batareyalarda yig’ilgan).