Kirish magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi

2.3. Maktabgacha katta yoshdagi bolalarga ingliz tili leksikasini o‘rgatishda bolalarning psixologik xususiyatlariga mos o‘yin texnologiyalaridan foydalanish.
Maktabgacha tarbiyachilarning o‘quv-tarbiya jarayonida pedagoglarning pedagogik faoliyatini tashxislash muammosi o‘ta dolzarb bo‘lib, ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish va o‘qituvchilar malakasini uzluksiz oshirib borish, ularning uslubiy ish tizimidagi professional talablarini yanada to‘liq va samarali qondirish uchun muhimdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatish kadrlar bilan ishlashni tashkil etish, ularning kasbiy rivojlanishiga ilmiy yondashuvni ta’minlaydi. Pedagogik faoliyat, muloqot, pedagogik hamkorlik uslublari va hokazolarni tashxislash va ayniqsa o‘z-o‘zini diagnostika qilish har bir o‘qituvchiga o‘z-o‘zini tahlil qilish , o‘z-o‘zini hurmat qilish va o‘z-o‘zini nazorat qilish ko‘nikmalarini egallashga qaratilgan. Bu sizga faol o‘z-o‘zini boshqarish va o‘z-o‘zini tuzatish rejimida pedagogik xodimlar bilan ishlash imkonini beradi. Har bir insonni bilish, har bir kishiga erishish-bu murakkab vazifalar rahbarga pedagogik tashxisni hal qilishga yordam beradi. Bu sizga o‘qituvchilarning asosiy professional va shaxsiy xususiyatlarini tanib olish imkonini beradi va shu bilan MTTda ishni tashkil etish sifatiga ta’sir qiladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatish asosiy ob’ektlari: shaxsni tarbiyalash va o‘qitish — integral fazilatlarni shakllantirish — o‘quvchilarning xulq-atvori va faoliyati — tashqi muhitning turli xil ta’siri — oilaviy va ijtimoiy ta’limning imkoniyatlari va xususiyatlari, ularning pedagogik xususiyatlari — faoliyatning mazmuni va samaradorligi (shuning uchun Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatish funktsiyasi shakllanadi) — qayta aloqa funktsiyalari (diagnostika natijalariga ko‘ra, faoliyat maqsadlariga erishish tahlili o‘tkaziladi, muvaffaqiyatsizliklarning sabablari aniqlanadi);
- pedagogik tuzatish funktsiyasi (o‘qituvchilar va o‘quvchilarning ish sifatini tashxislash bo‘yicha faoliyatni tuzatish bo‘yicha chora-tadbirlar belgilanadi);
— motivatsiya va rag‘batlantirish funktsiyasi (Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatish differensiatsiya qilingan ish haqini ishlab chiqarish, tashqi stimullardan ko‘proq foydalanish, shaxsiy mas’uliyat va shaxsiy motivatsiya darajasini oshirish imkonini beradi);
— nazorat funktsiyasi (ta’lim-tarbiya jarayonining borishini tezkor nazorat qilish imkonini beradi, chunki uning holati haqida ma’lumot mavjud).
Bu Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatish quyidagi savollarga javob berish uchun mo‘ljallangan, deb xulosa qilish mumkin: nima va nima uchun ta’lim va ta’lim jarayonini hisobga qachon o‘rganish, nima ko‘rsatkichlar uni nima uchun, qanday foydalanish usullari, qanday sharoitlarda tashxis organik ta’lim jarayoniga quyiladigan, u o‘qituvchilar o‘z-o‘zini nazorat qilish va o‘z-o‘zini bilish o‘rgatish imkonini beradi. O‘qituvchining shaxsiyatini va faoliyatini takomillashtirish jarayonida tashxis qo‘yishning ahamiyati shundaki, u kamchiliklarni aniqlashga va ularni bartaraf etishning aniq yo‘llarini belgilashga yordam beradi, shuningdek, u keyingi ishlarga tayanishi mumkin bo‘lgan o‘qituvchining kuchli tomonlarini aniqlaydi. Tashxis har bir o‘qituvchining faoliyatiga aniqlik kiritadi, uni o‘quv jarayonini optimallashtirishga qaratilgan amaliy muammolarni hal qilishga yo‘naltiradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ingliz tilini o’rgatish funktsiyalarida quyidagi vazifalar belgilangan:
— pedagogik jamoaning ta’lim salohiyatini aniqlash;
— ta’lim muassasasining o‘z mahallasida ijobiy va salbiy ta’sirini aniqlash va shu asosda ta’lim ishlarini yaxshilash bo‘yicha choralar ko‘rish (jamoatchilik, ota — onalarning vazifasi);
— turli toifadagi bolalarni (qiyin, iqtidorli, kasal va boshqalar) tarbiyalashda haqiqiy shart — sharoitlarni yaratish;
— yagona pedagogik pozitsiyalarni ishlab chiqish, ushbu sinfdagi, guruhdagi bolalar haqida ob’ektiv — o‘qituvchining shaxsiy fazilatlarini aniqlash, o‘quv jarayoniga ta’sir ko‘rsatish;-o‘qituvchining ijobiy va salbiy tomonlarini aniqlash;
— ish samaradorligi mezonlarini ishlab chiqish;
— o‘qituvchining professional darajada kerakli bilim va ko‘nikmalarini aniqlash.
Proektiv usullar bilan bog‘liq proektiv usullar ularning yordami bilan olingan ma’lumotlarning ishonchliligi uchun muhokama qilinadi. Aslida, olingan ma’lumotlarning talqini har bir ish uchun umumiy bo‘lgan miqdoriy standartlashtirilgan metodlardan farqli o‘laroq, proektiv usullarni tahlil qilishda diagnostikaning sub’ektiv nuqtai nazari xavfi mavjud. Misol uchun, agar kishi siyoh dog‘ini ko‘rib chiqsa va u erda singan vaza ko‘rganini aytsa, bu idrokni talqin qilish variantlari juda ko‘p bo‘ladi. Ushbu fikrning tarafdorlari, shaxsni yanada aniqroq o‘rganish uchun standartlashtirilgan usullar bilan birgalikda proektiv texnikani qo‘llash zarurligini ta’kidlaydilar. Ushbu diagnostika usullarini qo‘llashda olimlarning kelishuvining yagona nuqtasi bolalar diagnostikasi hisoblanadi.
Bugungi kunda proektiv usullarning ikki turi mavjud: bolaning faoliyati mahsulotlarini tahlil qilish (chizmalar, haykallar, loydan yasalgan yoki boshqa materiallardan tayyorlangan, panellar, montajlar) va tashqi dunyo tasvirlarini idrok etishda assotsiatsiyalarni tahlil qilish (TATning bolalar varianti, Lyusher testining bolalar varianti, Rorshaxning siyoh dog‘lari testining bolalar uchun variant)
Rasmdan boshlaymiz: Bolalar, odatda, faqat uy, yog‘och, oila, o‘z portreti, mavjud bo‘lmagan hayvon chi ish jarayoni bilan emas, balki kattalarning rasmga bo‘lgan qiziqishidan xursand bo‘lishadi, ular uzoq vaqt davomida varaqda tasvirlangan narsalarni tushuntirishni yaxshi ko‘radilar.Psixoterapevtlarning asosiy urg‘u qog‘oz, o‘lcham, chegaralar (ramkalar) mavjudligi yoki yo‘qligi, chiziqlar yorqinligi, ranglar sxemasidagi chizilgan joyga joylashtiriladi.
Birinchi taassurotning ta’siri ham muhimdir-darhol ko‘zga tashlanadigan tafsilotlar. Ular orqali bola o‘z muammolarini ifodalashga harakat qilmoqda. Misol uchun, jinsiy zo‘ravonlik yoki ta’qibga uchragan bolalar, odamning rasmida tos suyagi (yorqin chiziqlar, chiziqlar, belni, kamarni tasvirlash) haqida gap boradi.
Bundan tashqari, bolaning chizilgan rasmining ma’nosi - " bu nima?"", "Keyingi nima bo‘ladi?». Tasvirlangan shaxs yoki shaxsning kayfiyati haqida savollar ham mos keladi. Xuddi shunday, modellash, montaj qilish (mavjud bo‘lgan materiallardan kichik hajmli rasmlar) va olingan asarlarni tahlil qilish ham mavjud. Tahlil natijalari umumiy aqliy salomatlik va bolaning rivojlanish darajasi, tajovuz darajasi va fobiya mavjudligi, kommunikativ qobiliyatlarni rivojlantirish, aks ettirish ehtimoli (SHmishekning diqqat testining bolalar versiyasi) haqida o‘ylash uchun ozuqa beradi. Assotsiativ testlarni o‘tkazish juda qiyin — bolani kartalar, dog‘lar va boshqa materiallarni ko‘rib chiqishga undash kerak. Odatda psixoterapevtlar ularni o‘yin davomida tarqatadilar. Ushbu texnikani amalga oshirishda ko‘proq savollar so‘raladi, shuning uchun chaqaloqni sozlash kerak. Proektiv usullar diagnostikaning sezgirligi va nozikligini talab qiladi.
YUqorida keltirilgan shaxsiy xususiyatlar haqida ma’lumotga qo‘shimcha ravishda, assotsiativ testlar psixologga bolaning fikrlash taraqqiyoti va bu jarayonning barcha buzilishlarini tushunish imkonini beradi. Maktabgacha yoshdagi ayrim fikrlash turlari (vizual-majoziy) hali shakllantirilganligi sababli, har qanday qonunbuzarlikni tuzatish ancha oson bo‘ladi.
G‘arb mutaxassislari bugungi kunda bolalarning shaxsiyatini va individual aqliy vazifalarini tuzatish uchun badiiy terapiya san’at terapiyasiga tobora ko‘proq murojaat qilmoqdalar. Kichik bolalar bilan ishlaydigan terapevtlar hisobiga maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy salomatligini yaxshilash, tajovuzkorlik darajasini pasaytirish, fobiyalarni yo‘q qilish, oila bilan hissiy aloqalarni o‘rnatish hollari ko‘p. Ko‘pchilik san’at terapiyasini naqsh terapiyasi, modellashtirish va h.k. materiallar yordamida ijodiy o‘zini ifodalashdan tashqari, badiiy terapiya ham tuzatishning o‘yin usullarini-ertak terapiyasi, psixodramani mamnuniyat bilan qabul qiladi. Mahalliy psixologlar bugungi kunda ularning ish samaradorligi bilan juda qiziqishmoqda. Ko‘rinishidan, rus bolalari o‘yin tuzatish turlariga ko‘proq moyil. Uning samaradorligiga ta’sir qiluvchi badiiy terapiyaning asosiy nuqtalaridan biri-badiiy terapevtning shaxsiyati. Bu yerda kattalar bilan ishlashdan ko‘ra, qulay muhit va empatiya (boshqa odamning his-tuyg‘ularini his qilish va his qilish qobiliyati) va ayni paytda oqilona tahlil qiluvchi fikrlash muhim ahamiyatga ega. San’at terapevtining asosiy fazilatlaridan biri-bola bilan aloqa o‘rnatish, uning yonida bo‘lish, u bilan bir tekislikda suhbatlashish qobiliyati. Maktabgacha yoshdagi bola ko‘pincha so‘zlarni emas, balki intonatsiyani eshitadi; nutqning mazmunini emas, balki bu nutq bilan birga kelgan imo-ishoralar, yuzlar, yuz ifodalarini tushunadi. Mutaxassislarning aytishicha, chaqaloq bilan hissiy aloqa og‘zaki bo‘lmagan aloqa usullari yordamida amalga oshiriladi: ochiq pozitsiyalar (qo‘llar ochiq, ajrashgan, ko‘krakni ochadigan), jonli yuz ifodalari (lekin egri chiziqlarsiz) va boshqalar.