Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

6. Tabiiy tosh materiallarni emirilishdan saqlash usullari  
Tabiiy tosh materiallari bino va inshootlarda ishlatilganda tabiiy va 
texnogen omillar ta’sirida buzilishi mumkin. Bu omillarga asosan quyidagilar 
kiradi: yoriqlar va g‘ovaklarda suvning muzlashidan hosil bo‘ladigan ichki 
zo‘riqishlar; harorat va namlikning keskin o‘zgarishidan mikroyoriqlar hosil 
bo‘lishi; sizib o‘tuvchi suv ta’sirida tosh komponentlarining yuvilishi; atmosferada 
mavjud SO
2
, CO
2
va sh.k. gazlar, oqava va sizot suvlar tarkibida bo‘lgan ishqor, 
kislota, tuz, uglevorod qoldiqlari, mineral o‘g‘itlar ta’sirida yuz beradigan 
kimyoviy korroziyalar va x.k.
G‘ovak toshlarni emiruvchi muxitlardan himoyalash uchun yuza qismlarini 
zichlashtiruvchi moddalarga shimdirish, suv yuqtirmasligini ta’minlash uchun 
gidrofob moddalar sepish mumkin. Zich toshlarni suv ta’siridan saqlash uchun 
sirtini silliqlash, jilolash zarur. Bunda zich va silliq yuzadan suv tez va to‘g‘ri oqib 
o‘tadi.
Ohaktosh va dolomitlarning yuzasini kremneftorlash (flyuatatsiya, qoplash) 
usulida zichlashtirish mumkin. G‘ovak toshlarni termoreaktiv va termoplastik 
polimerlar bilan shimdirib, zichligi, mustahkamligini keskin oshirish mumkin.
Tosh yuzasiga kremniyorganik suyuqlik (GKJ-10, GKJ-94), emulsiyalar 
(bitum emulsiyasi) shimdirib suv yuqtirmaydigan gidrofob xususiyatni berish 
mumkin.
Nazorat savollari 
1. 
Tog‘ jinslarini hosil bo‘lish sharoitiga nisbatan guruxlarga bo‘linishini aytib 
bering.
2. 
Asosiy jins hosil qiluvchi minerallarni aytib bering.
3. 
Magmatik jinslarning asosiy turlarini va ularning xossalarini keltiring.
4. 
Asosiy cho‘kindi jinslarini tavsiflang.
5. 
Metamorfik jinslarni tavsiflang.
6. 
Tosh materiallar va buyumlar qaysi usullarda qazib olinadi va ishlov beriladi?
7. 
Qurilishda ishlatiladigan tosh materiallarning asosiy turlarini keltiring.
8. 
Bino va inshootlarda tosh materiallarining emirilish sabablarini va himoyalash 
usullarini aytib bering.