Kirish. Sanoat korxonasi bozor iqtisodiyoti sub’ekti sifatida

Ishlab chiqarish kooperativi 

---

Ishlab chiqarish kooperativi (artel) - bu shaxsiy mehnat (yoki boshqa) 
ishtiroki va pul mablag῾larini to’plash asosida qo’shma iqtisodiy faoliyat uchun 
fuqarolarning ixtiyoriy birlashmasi. Kooperativlar odatda qazib olish sohalarida, 
qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, qayta ishlash, savdo, xizmat 
ko’rsatish va hokazolarda tashkil etiladi. 
Ishlab chiqarish kooperativining ta῾sis hujjati uning a῾zolari umumiy yig῾ilishi 
tomonidan tasdiqlanadigan ustavidir. Unda aksiyalarning hajmi, foyda va zararni 
taqsimlash tartibi, kooperativning qarzlari bo’yicha uning a῾zolarining javobgarligi 
hajmi va shartlari ko’rsatilgan. Ustavda kooperativga tegishli bo’lgan mol-
mulkning ma῾lum bir qismi bo’linmas fondlar bo’lishi mumkinligi belgilab 
qo’yilishi mumkin. Kooperativ a῾zosi undan chiqib ketish huquqiga ega. Shu bilan 
birga, unga aksiyaning qiymati to’lanadi yoki moliya yili uning oxiriga tegishli 
mol-mulk beriladi. Kooperativ a῾zolarining mulkiy javobgarligi, shuningdek haq 
to’lash shartlari nizomda ko’rsatilgan. 
Kooperativning yuqori boshqaruv organi umumiy yig῾ilishdir. Boshqaruvning 
ijro etuvchi organi (yoki uning raisi) kooperativning joriy boshqaruvini amalga 
oshiradi. U umumiy yig῾ilish va kuzatuv kengashiga (katta kooperativlarda) 
hisobot beradi. 
Kooperativning firma nomida uning nomi va so’zlari bo’lishi kerak"Ishlab 
chiqarish kooperativi" yoki "artel". 
Davlat va shahar unitar korxonalari 
Davlat unitar korxonasi –o’ziga biriktirib qo’yilgan mol-mulkka nisbatan 
mulkdor tomonidan mulk huquqi berilmagan tijoratchi tashkilot unitar korxona 
hisoblanadi. Unitar korxonaning mol-mulki bo’linmaydi va u qo’shilgan xissalar 
(ulushlar, paylar) bo’yicha, shu jumladan, korxona xodimlari o’rtasida ham 
taqsimlanishi mumkin emas. Unitar korxonaning ustavida uning nomi, joylashgan 
yeri (pochta manzili), faoliyat sohasi va maqsadlari, korxona faoliyatini boshqarish 
tartibi, ustav fondining miqdori, uni tashkil etish tartibi va manbalari to’grisidagi 
ma῾lumotlar bo’lishi kerak. Unitar korxonaning firma nomida uning mol-
mulkining egasi ko’rsatilgan bo’lishi kerak. Unitar korxonani boshqarish organi 

---

uning rahbari bo’lib, bu rahbar mulkdor tomonidan yoki mulkdor vakil qilgan 
organ tomonidan tayinlanadi hamda ularga hisob beradi.Unitar korxona mol-
mulkining egasi korxona majburiyatlari bo’yicha javob bermaydi, agar 
korxonaning bankrotligi muassisning gayriqonuniy xarakatlari tufauli yuz bergan 
bo’lsa, yuridik shaxsning mol-mulki yetarli bo’lmagan taqdirda bunday shaxs 
zimmasiga uning majburiyatlari bo’yicha subsidiar (qo’shimcha) javobgarlik 
yuklatilishi mumkin. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat markaziy hukumatga yoki mahalliy 
hokimiyatga bo’ysunishi mumkin bo’lgan muayyan funksiyalarni bajarish uchun 
bir qator korxonalarni zaxiraga oladi. Unitar korxona - o’ziga ajratilgan mol-
mulkka mulk huquqi berilmagan tijorat tashkiloti. Ushbu shaklda faqat davlat va 
shahar korxonalari bo’lishi mumkin. Davlat (shahar) mulki xo’jalik boshqaruvi 
yoki tezkor boshqarish huquqidagi korxonalar bo’lishi mumkin. Birinchi holda, 
korxona davlat organining (yoki mahalliy boshqaruvning) qarori bilan tashkil 
etiladi. Ta῾sis hujjati uning ustavidir. Ustav kapitali qonun hujjatlari bilan 
belgilanadi. Korxona majburiyatlari uchun javobgarlik o’ziga biriktirilgan mol-
mulk doirasida bo’ladi. Korxona rahbari mulk egasi tomonidan tayinlanadi. Unitar 
korxonaning firma nomi uning egasini ko’rsatishi kerak.