Kirisiw Tiykarǵi bólim

2. Kóp xanalı sanlardı nomerlew metodikası.
Bul temada oqıtıwshınıń wazıypası tómendegilerden ibarat.
-predmetlerdi birimlep, onlap, júzlep, toparlarǵa birlestirip
sanaw;
-1000 ishinde oqıw hám jazıw hám de olardı natural qatarda keliw tártibin biliw;
-Sanlardı júzlik, onlıq hám birliklerden payda etiw.

-Ońnan shepke esaplaǵanda, birlikler, onlıqlar, júzlikler qaysı orında turıwın biliw;

-Sandı xana qosılıwshıları qosındısı kórinisinde jaza biliw hám xana birliklerin biliw.
-1000 ishinde sanlardı nomerlewdi úyreniw nátiyjesinde oqıwshılar tómendegi bilimler, uqıplılıqlar hám kónlikpelerdi iyelep alıwı kerek.
-
-1000 ishinde sanlardı nomerlewdi biliw, sannıń payda bolıwın, ózinen aldınǵı hám keyingi sanlar menen baylanıslıǵın biliw.

Hár bir sandı sanlar qatarındaǵı ornın biliw.

Sanlardıń orın mánislerin bilgen halda oqıw hám jaza alıw.
Salıstırıw.
Sandı xana qosındısı kórinisinde jaza alıw.

Sanlardıń natural izbe-izligin bilgen halda qosıw hám alıwdı orınlaw.

Úsh xanalı san hám úshinshi xana birlikleri túsinigin biliw.
100,….200,…300,…400,…500,…600,…700,..800,…900,…1000 sanları arasın tolıqtıra alıw. Sol tiykarda 100-1000 ǵa shekemgi sanlardı nomerlep shıǵadı.

Jumıstıń gezektegi basqıshında úsh xanalı sanlardıń ańlı tártibin, yaǵnıy, olardıń júzliklerden hám onlıqlardan, birliklerden payda bolǵanın túsindiriw kerek. Bunıń ushın joqarıdaǵı shópler dástesi yamasa kvadrat kórinislerinen paydalanıw múmkin. Abak, shóp sıyaqlı kórgizbeler de paydalı.

Úlken birliklerde ańlatılǵan sanlardı maydaraq sanlar menen almastırıw hám kerisinshe almastırıwǵa shınıǵıwlar orınlanıwı kerek. Mısalı, 2 m, 5 m di sm ge aylandırıń. 600 sm neshe metrge teń hám t.b.
Jazba nomerlew. Bul jerde de aldın eki xanalı sanlardı jazba nomerlewdi tákirarlaw kerek:

Júzlikler						onlıqlar								birlikler
		2							3				1

«San», hám «Сifr» terminleriniń mánislerin hám bular arasındaǵı parıqlar.

Sanlardıń jazılıwında сifrlardıń orın mánisi.

Eki xanalı sanlardıń xana quramı analizine baylanıslı shınıǵıwlar orınlanıwı kerek. Aldınnan tayarlanǵan shópler, kvadratlardan paydalanıw kerek.

Tómendegi shınıǵıwlardı orınlaw jazba nomerlewge baylanıslı bilimlerdi bekkemleydi:
1.Sanlardı dápterińizge tártip penen jazıń: 196, 169, 700, 1000,86,…
2. Úsh júz sanı hám úsh júz on sanın jazıń.
3. 696 menen 703 sanı arasındaǵı sanlardı jazıń.
4. 5,7,9 сifrları menen jazılatuǵın barlıq sanlardı jazıń.
5. 635, 67, 306, 666 sanlardaǵı 6 сifrı nelerdi bildiredi.
6. 6 júzlik hám 3 birlik, 5 onlıq hám 2 birlik, 10 júzlik, 4 onlıqtan ibarat sanlardı jazıń.
7. 71 hám 701, 333 hám 33, 500 hám 501, 600, 601 hám 160 sanların jazıw ushın neshe сifr hám neshe san kerek.
Bul temada tiykarǵı wazıypa mıńlıq túsinigin qáliplestiriw, klass túsinigi mazmunın sheshiw hám sol tiykarda kóp xanalı sanlardı oqıw hám jazıwǵa úyretiw, balalardıń onlıq sanaw sistemasına baylanıslı bilimlerdi, natural izbe-izlikti, sanlardı jazıwdıń poziсiyalıq prinсiplerine baylanıslı bilimlerdi de ulıwmalastırıwdan ibarat.
Kóp xanalı sanlardı nomerlew metodikası aldın ótilgen temalardıń dawamı sıpatında dawam ettiriledi.
Kóp xanalı sanlardı nomerlewdi (awızeki hám jazba) úyreniw jumısın bir neshe basqıshqa bóliw múmkin.
I. Tayarlıq jumısı.

Bul basqıshtıń wazıypası bir xanalı, eki xanalı hám úsh xanalı sanlardı nomerlewdiń tiykarǵı máselelerin tákirarlaw.

1. 
   Sanlardı oqıń. 526, 308, 700, 999, 1000, 528. Bul sanlardıń hár birinde barlıǵı bolıp qansha onlıq, birlik, júzlik bar?
   
2. 
   
3. 
   2, 5, 3 сifrlarınan paydalanıw múmkin bolǵan barlıq úsh xanalı sanlardı jazıń. Sol sanlardıń birewin onıń xana qosılıwshıları qosındısı kórinisinde súwretleń.
   

II.Nomerlewdi úyreniw.

Bul basqısh balalardı 1-klass birlikler klası hám 2-klass mıńlıqlar klası menen, hár bir klass xanalarınıń atları menen tanıstırıwdan ibarat.

III. Ekinshi klass sanlarınıń payda bolıwı, oqılıwı hám jazılıwı menen tanıstırıw.

IV. Altı xanalı sanlardıń payda bolıwı, oqılıwı hám jazılıwı menen tanıstırıw.
V. Oqıwshılar bilim uqıplılıqların bekkemlew.
VI. Millionlar klasınıń payda bolıwı menen tanıstırıw.

Bul temanı úyreniwde klass tusinigine ayrıqsha itibar beriledi. Sebebi, oqıw materialın oqıwshılar tárepinen jaqsı túsinip alıw

kóp xanalı sanlardı awızeki hám jazba nomerlew qanshelli tabıslı bolıwına faktor boladı. Sonıń ushın 1-klass birlikler klası hám 2-klass mıńlıqlar klası menen, olardıń dúzilisleri menen, hár bir klass xanalarınıń atları menen tanıstırıwdan ibarat. Tómengi klass xana birliklerinen joqarı xana birlikleri qalay payda bolıwın oqıwshılar sanasına jetkeriw kerek.
Kóp xanalı sanlardı nomerlewge úyreniwde oqıtıwshınıń tiykarǵı wazıypası, yaǵnıy, sanaw birligi-mıńlıq túsinigin qáliplestiriw, klass túsinigi mánisin ashıw hám sol tiykarda kóp xanalı sanlardı oqıw hám jazıwǵa úyretiw, balalardıń onlıq sanaw sistemasına baylanıslı bilimlerdi, natural izbe-izlik, sanlardı jazıwdıń mazmunlı prinсipine baylanıslı bilimlerin anıqlaw hám ulıwmalastırıwdan ibarat.
Kóp xanalı sanlardı nomerlewdi úyreniw nátiyjesinde oqıwshılar:
Millionlar klası ishinde natural qatar sanlarınıń atların ózlestirip alıwı, olardıń qalay payda bolıwın túsiniwi, olardıń ańlı quramın bilip alıwı kerek.

Klaslardıń atların hám hár bir klass ishindegi xanalardı biliwi kerek.

Millionlar klası ishindegi hár qanday sandı oqıy alıwı hám jaza biliwi kerek.
Sanlardı salıstırıp biliwi kerek.

Hár qanday sandı xana qosılıwshılarınıń qosındısı kórinisinde súwretley alıw, (berilgen sandaǵı birliklerdiń, onlıqlardıń hám t.b.)

Ulıwma sandı taba alıwı, mayda birliklerdi úlken birlikler menen hám kerisinshe, úlken birliklerdi mayda birliklerge almastıra alıw.

Sanlardı 10, 100, 1000 márte úlkeyte alatuǵın hám noller menen tamamlanatuǵın sanlardı 10, 100, 1000 márte kishireyte alatuǵın bolıwı kerek.

1-tapsırma. Nomerlew metodikasın ózlestiriw proсesinde tómendegi kóp xanalı sanlardı payda etiwde 999, 9999, 99999,……, dan paydalanıp, kóp xanalı sanlardı payda etiw metodın analiz etiń.
Bul jerde xanalar birligi boyınsha jańa sanaw birligi payda bolıwında, mısalı, 9+1, payda boladı 10, bul jańa sanaw birliginiń payda bolıwı bolıp tabıladı.
Tiykarınan oqıwshılarǵa qıyınshılıq 10000-1; 100000-1 hám t.b. Bunıń ushın tómendegi nızamlardan paydalanamız:
9+1=1010-1=9
99+1=100100-1=99
999+1=10001000-1=999

9999+1=10000 10000-1=9999 Bunı tómendegishe dawam ettiriw múmkin: 9999+1=(9900+99)+1=(99+1)+9900=100+9900=10000. 10000-1=(9990+10)-1=9990+(10-1)=9990+9=9999.

2-tapsırma. Oqıwshılarǵa «Nomerlew» di qáliplestiriw boyınsha tapsırma hám shınıǵıwlardı koncentrleri boyınsha analogiyadan paydalanıp analiz etiń.

3-tapsırma. Mektep sabaqlıǵınan tómendegilerdi bekkemleytuǵın shınıǵıwlar dúziń.

a) kóp xanalı sanlar izbe-izligin saqlaytuǵın natural qatardı:
Sanlar quramı hám klaslar quramın anıqlań:

On ishinde, júzlik, mıńlıq hám kóp xanalı sanlardıń ańlı quramın analiz etiwge baylanıslı shınıǵıwlardı ajıratıń. сifrlar jaylasıwı boyınsha pikir júritiń.