Kirisiw Tiykarǵi bólim

Sanlardı oqıń:
100; 120;1000; 11010;11011
978; 3998; 98729 99985 20202
hár bir sannan tuwrıdan tuwrı aldın keletuǵın sandı aytıń; hár bir sannan keyin keletuǵın jáne 2 sandı aytıń.


Kesteni toltırıń:

a	23000	315000	800000
v	17000	295000		170800
a+v			1000000	805000
a-v

100 den 200 ge shekem, 740 dan 820 ǵa shekem onlap sanań;

8000 nan 10000 ǵa shekem júzlep sanań;
d) 90000 nan 100000 ǵa shekem mıńlap sanań.
Tómendegi sanlardı salıstırıń hám ósiw tártibinde jazıń:
864; 17385; 9796; 999999; 1000000; 199999.
4729 sanında 4 mıńlıq, 7 júzlik, 2 onlıq hám 9 birlik bar.
6928; 56928; 356928 sanlarınıń xana birliklerin aytıń.


Tómendegi sanlardı xana birlikleriniń qosındısı kórinisinde ańlatıń: 100; 149; 500; 601; 100; 1111; 86403; 715628.
Úlgi:
986417=9∙100000+8∙10000+4∙100+10+7∙1

Sanların klaslarǵa ajıratıń hám klass xanalarınıń qosındısı
kórinisinde jazıń:

834540; 2345604; 1010300; 1182502;

1365316; 1365316. Bul sanlarda neshe onlıq, neshe júzlik hám neshe mıńlıq bar?

Úlgi: 132847; 132847=132∙1000+847.

3-klass millionlar				2-klass mıńlar			1-klass birler
Júzmillionlar	Onmillionlar	Bir	millionlar	Júzmıńlar	Onmıńlar	Birmıńlar	Júzler	Onlar	Birler
							3	4	5
					2	0	4	0	3
7	2		8	3	2	5	4	2	9

Kestedegi sanlardı oqıń.

Al-Xorezmiy «Sanlardıń jazıwında mártebeler baslanıwı oń tárepten shepke boladı. Olardıń birinshisi-birler, ekinshisi-onlar, úshinshisi-júzler, tórtinshisi-mıńlar mártebesin bildiredi»

2448; 5385; 23009; 527164 sanların shotqa salıń, klaslarǵa ajıratıń, xana birliklerin aytıń hám xana birlikleriniń qosındısı kórinisinde jazıń.

67 + 8 =67+3+5=(67+3)+5=70+5=75
3.Kóp xanalı sanlar ústinde arifmetikalıq ámeller úyreniw.
Bul temanı úyreniwde oqıtıwshınıń tiykarǵı wazıypası arifmetikalıq ámeller
(qosıw hám alıw, kóbeytiw hám bóliw) arasındaǵı óz ara baylanıslardı ulıwmalastırıw,
sistemalastırıwdan jazba esaplawlardıń ańlı hám puxta kónlikpelerin payda
etiwden ibarat [1].
Kóp xanalı sanlardı qosıw hám alıw bir waqıtta úyrenilip, teoriyalıq tiykarları qosındıǵa qosındını qosıw hám qosındıdan qosındını alıw qaǵıydalarınan ibarat.

Sabaqlıqta qosıw hám alıw jaǵdayları qıyınlıǵı artıp baratuǵın tártipte kiritiledi: áste-aqırın xana birliklerinen ótiw sanları artıp baradı, nollerdi óz ishine alǵan sanlar kiritiledi, uzınlıq, massa, waqıt hám basqa birliklerde ańlatılǵan sanlardı qosıw hám alıw qaraladı.

Oqıwshılardı bir neshe sandı qosıwda qosılıwshılardı gruppa usılı (qosındınıń gruppalaw qásiyeti) menen tanıstırıw kerek. Mısalı;
23+17+48+52=140
(23+17)+(48+52)=40+100=140
23+(17+48+52)=23+117=140

Kóp xanalı atamalı sanlardı qosıw hám alıw menen baylanıslı túrde uzınlıq, massa, waqıt hám baha ólshemleri menen ańlatılǵan atamalı sanlardı qosıw hám alıw ústinde islew ámelge asırıladı.

Mısalı:
42 m 65 sm +26 m 63 sm =69 m 48 sm

42 m 65 sm	4265
26 m 83 sm		2683
69 m 48 sm		6948 sm		69 m 48 sm.

Kóp xanalı sanlardı kóbeytiw hám bóliw bir-birinen parıq etetuǵın úsh basqıshqa ajıratıladı.

1-basqısh. Bir xanalı sanǵa kóbeytiw hám bóliw.
2-basqısh. Xana sanlarına kóbeytiw hám bóliw.

3-basqısh. Eki xanalı hám úsh xanalı sanlarǵa kóbeytiw hám bóliw.

ÁMELLERDI ORÍNLAW TÁRTIBI
Sanlardan dúzilip ámeller belgileri menen birlestrilgen jazıw sanlı ańlatpa delinetuǵının bilesiz. Sanlı ańlatpada qawıslar bolıwı yamasa bolmawı múmkin.

Eger, sanlı ańlatpada tek qosıw hám alıw yamasa kóbeytiw hám bóliw ámelleriniń ózi bolsa, ámeller shepten ońǵa qarap, jazılıw tártibinde orınlanadı.

Ámeller tártibin belgileń hám esaplań:
Eger, sanlı ańlatpada tórt ámel qatnassa hám qawıslar bolmasa, aldın jazılıw tártibinde kóbeytiw hám bóliw, keyin qosıw hám alıw ámelleri orınlanadı.

Mısaldı usı qaǵıyda boyınsha isleń:

Eger sanlı ańlatpada qawıslar qatnassa, dáslep qawıs ishindegi ámeller, keyin qawıs sırtındaǵı ámeller sáykes qaǵıydalarǵa qarap orınlanadı.

Ámeller tártibin belgileń hám esaplań:


Kesteni toltırıń:



Esaplań:


a=120, b=270, s=1420 bolsa, usı ańlatpanıń san mánisin tabıń:


a=14, c=86, d=730 bolsa, usı ańlatpanıń san mánisin tabıń:


Kesteni toltırıń:


Ámellerdi orınlań:


QOSÍWDÍŃ GRUPPALAW HÁM ORÍN ALMASTÍRÍW QÁSIYETI