Клиник лаборатор диагностика бўйича қЎлланма

 
Нажас текшируви. Нажас текшируви физик хусусиятларни аниқлаш, 
микроскопик ва кимёвий текширувни ўз ичига олади.

---

86 
Физик хусусиятлар. Нажаснинг физик хусусиятларини баҳолаш меъда-
ичак асбоби функционал ҳолати ҳақида фикр юритиш учун зарур бўлган ме-
зон ҳисобланади. 
1. Нажас миқдори соғлом инсонда кунига 120-200 г ни ташкил этади. 
Миқдорнинг ўзгариши озиқ режимига (таом таркибида оқсиллар кўп бўли-
шида нажас миқдори камаяди, ўсимлик таркибли таомда нажас миқдори ор-
тади), шу билан бирга таом ҳазм бўлишига боғлиқ. Шу туфайли овқат ҳазм 
бўлишининг бузилиши билан кечадиган ҳолатларда (ахилия, меъда ости бе-
зининг шикастланиши, энтерит, спру, Гиршпрунг касаллиги ва бошқалар) 
нажаснинг кунлик ажралишини ортиши кузатилади. Нажас массаларининг 
миқдори ич қотишида, спастик колитларда камаяди. 
 
2. Меъёрий нажаснинг шакли цилиндрик, қалинлиги 2-4 см, консистен-
цияси зичроқ (таркибида 70-80% сув мавжуд). Бу каби нажас шаклланган 
нажас дейилади. Шаклланмаган, ёки бўтқасимон нажас сувнинг сўрилишини 
камайишига олиб келувчи йўғон ичакнинг кучайган перисталтикасида куза-
тилади. Зич юмалоқ қумалоқлар кўринишидаги қўй нажаси шакли спастик ич 
қотишида кузатилади. Тасмасимон, қаламсимон шаклдаги нажас тўғри ичак-
даги бирор-бир тўсиқ (ўсма, бавосил тугунлари, полиплар, сфинктернинг 
қисқариши) нинг натижаси бўлиши мумкин.  
 
3. Меъёрий нажас ранги жигар ранг бўлиб, унинг таркибида стеркоби-
лин мавжудлигига боғлиқ. Истеъмол қилинган таом таркиби нажас рангига 
таъсир қилади: сутли парҳез оқишроқ ранг беради, гўштли таом эса тўқроқ 
ранг беради. Шовил, шпинат таркибида бўлган ўсимлик пигментлари (хлоро-
филл) нажасга яшилсимон ранг беради; қизил лавлаги, корағат (кора сморо-
дина) нажасни қора ёки қизил рангга бўяйди; баъзи қабўл қилинган доривор 
воситалар, масалан, висмут нажасни қорага, пурген эса қизилга бўяйди. 
Кўкрак ёшидаги болаларнинг меъёрий нажасни сариқ ёки тилла ранги унинг 
таркибидаги билирубин билан боғлиқ. Ушбу ёшда ичакда билирубинни стер-
кобилинга тиклайдиган флоранинг йўқлиги туфайли стеркобилин ҳосил бўл-
майди. Билирубинни биливердингача оксидланишида нажас яшил рангга 
бўялади.  
Нажас ранги турли хил патологик жараёнларда ўзгаради: 
- кул ранг ёки оқ - «тупроқсимон» (ахолик) нажас ўт йўллари обтурациясида 
кузатилади. 
- нажаснинг ўзгармаган билирубиннинг борлиги билан боғлиқ ёрқин-сариқ 
ранги ўткир энтеритларда ва баъзида антибиотиклар қабўл қилинганида 
кузатилади. Антибиотиклар қабўл қилинишида нажаснинг бу ранги били-
рубинни стеркобилинга айланишида иштирок этувчи ичак флораси ҳаёт 
фаолиятини сусайиши билан тушунтирилади. 

---

87 
- нажаснинг қизил ранги унинг таркибида ўзгармаган қоннинг бўлиши би-
лан боғлиқ ва ичакнинг пастки бўлимларидан қон кетишида кузатилади 
(ўсма касаллиги, бавосил, яра ва бошқалар). 
- нажаснинг қора («қора сақичсимон») ранги меъда ёки ингичка ичакдан қон 
кетиши билан боғлиқ ва гемоглобин темирининг олтингугурт темирига 
айланиши билан боғлиқ. 
- баъзи юқумли касалликларда, масалан, вабода нажас гуруч қайнатмаси 
кўринишида, қорин тифида эса нўхат шўрваси кўринишида бўлади. 
 
4. Нажас ҳиди оқсиллар парчаланиши маҳсулотларининг мавжудлиги 
билан боғлиқ ва унинг таркибида индол ҳамда скатол борлиги билан тушун-
тирилади. Шу туфайли таомда оқсиллар кўп бўлганида, ўсимлик таркибли 
таомга нисбатан нажас ҳиди ўткирроқ бўлади. Нажаснинг сассиқ ҳиди чириш 
жараёнларида (чирувчи диспепсия, ўсманинг парчаланиши ва бошқалар) ку-
затилади. Нажаснинг нордонроқ ҳиди ёғ, сирка, валериана кислоталарининг 
бўлиши билан боғлиқ ва ичакда бижғиш жараёнлари устун бўлганида кузати-
лади. Очликда ажраладиган нажас деярли ҳидга эга эмас. 
Нажас таҳлилларининг жавобларида унинг ҳиди фақат одатий ҳиддан 
кескин фарқ қилганидагина қайд этилади. 
Нажасда ҳазм бўлмаган таомнинг қолдиқлари аралашмаси меъда ва 
панкреатик ҳазм бўлишнинг етишмовчилигида ҳамда таомни ёмон чайнаш 
ҳолларида аниқланади. 
5. Меъёрий нажасдаги шиллиқ ингичка, яққол кўринмайдиган ялтироқ 
карашт кўринишида бўлиши мумкин. Яллиғланиш жараёнларида нажас ин-
гичка тизма ва зич, тасмасимон шаклдаги ҳосилалар кўринишида кузатилади. 
Ушбу ҳолатларда шиллиҳ қон аралаш бўлиши мумкин. 
6. Меъёрий нажасда қон аниқланмайди. Қон кетишида у қон томчила-
ри, шиллиқ-қон ажралмалари ва қон қуйқалари кўринишида бўлиши мумкин. 
7. Гижжалар ва гижжалар аъзолари баъзида гижжа инвазиясида мак-
роскопик равишда аниқланиши мумкин.