Ko‘chada xulq-atvor va xavfsizlik qoidalari to‘g‘risida

Xavfsiz aloqa uchun.
Kuchliroq versiyada o‘zaro tajovuzga duch kelmaslik uchun odamlarni xafa qilmang, qo‘pol bo‘lmang, rivojlanayotgan nizolarning oldini oling, dushman kuchliroq va tajribaliroq bo‘lishi mumkin, ayniqsa, bu xavfli ko‘rinmasa.
Xatolikka yo‘l qo‘ygan bo‘lsangiz, (beparvolik, qo‘pollik) tezda kechirim so‘rang nizo kelib chiqishining oldini olish uchun. Ehtiyotkorlik bilan tanlang, so‘zlaringizni va harakatlaringizni cheklang. Qo‘llarga va haqoratli so‘zlarga erkinlik bermang. Agar siz ahmoqona ish qilgan bo‘lsangiz, tezda kechirim so‘rang.
Huquqiy xavfsizlik sohasida.
Hozirgi voqealar, ularning xatti-harakatlari va harakatlarini ma’muriy yoki jinoiy javobgarlik normalari bilan bog‘lash. Bilingki, so‘kinish va engil surishdan ortiq bo‘lgan hamma narsa ma’muriy protokol yoki jinoiy ish bilan to‘la.
Huquqni muhofaza qilish organlari xodimlariga murojaat qilganingizda, muloyimlik bilan javob bering, qo‘pollik qilmang, ortiqcha gapirmang, ularning qonuniy ko‘rsatmalariga amal qiling. Agar tushunmovchilik yoki mojaro bo‘lsa, uni kuchaytirmang.
Shubhali shaxslarning takliflari, so‘rovlari, talablariga kerakli hujjatlarni, tashkilot manzili va telefon raqamini ko‘rsatmasdan turib ishonmang. Agar siz firibgarlik yoki firibgarlikda gumon qilsangiz, ko‘rsatilgan telefon raqamiga yoki melitsiyaga qo‘ng‘iroq qiling. Shoshilib qaror qabul qilmang.
Axborot xavfsizligini ta’minlash.
Reklama, ommaviy axborot vositalari, va’dalar ta’sirining maqsadi va mohiyatini to‘g‘ri baholang. Siz, do‘stlaringiz, xalqingiz va Vataningiz haqidagi salbiy gaplarni diqqat bilan tahlil qiling. Odil tanqidni zararli tamg‘alar va axborot tajovuzkorligidan ajrating.
Qattiq va xushomadgo‘ylarni baholash to‘g‘ri.
Jinoiy xavfsizlikni ta’minlash.
Hech qachon notanish odamlar bilan kartalar, lotereyalar, boshqa qiziqarli o‘yinlar o‘ynamang, firibgarlardan ehtiyot bo‘ling. Ularni tanib olish oson. Ular ko‘p mehnat qilmasdan tezda boyib ketishni taklif qilishadi. Lekin bu sodir bo‘lmaydi, demak ular bizni aldash oson, deb o‘ylashadi.
Voqealarning rivojlanishi xavfli, nomaqbul, salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan barcha holatlarda “yo‘q” deyish.
Hujumlar, o‘g‘irliklar, zo‘ravonliklarni kutishingiz mumkin bo‘lgan qorong‘u, joy va boshqa joylardan ehtiyot bo‘ling. Xavfli joylarda yolg‘iz yurmang.
Atrofga qarang, yo‘lingizda va orqangizda har qanday tovushlarni tinglang, shubhali odamlar paydo bo‘lganda, o‘zingizni himoya qilishga tayyor bo‘lgan holda, ularni sizning yoningizdan o‘tishlariga ruxsat bering.
Xavfli holatlarda qichqiring, yordam so‘rang. Notanish odamlarning so‘zlariga emas, balki ishlar va natijalarga ishoning.
O‘rmon bog‘lariga bormang, notanish uylarga, chodirlarga va podvallarga ehtiyot choralarisiz tashrif buyurmang. Turli vaziyatlarda ehtiyot choralarini va ularga rioya qilinmasa, yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan salbiy oqibatlarni muhokama qiling.
Salbiy va qaytarilmas oqibatlar boshlanishidan oldin maslahatlashishdan va haqiqatni aytishdan qo‘rqmang. O‘smirning sukunati baxtsizlikka olib kelgan vaziyatlarni tahlil qilishni o‘rganing. Ota-onalarga yoki boshqa odamlarga qiyin vaziyat haqida xabarning har bir qismini ishlab chiqing.
Qo‘lingizdan kelgancha qarshilik ko‘rsating. Vaziyat va imkoniyatlarga qarab turli qarshilik variantlarini tahlil qiling.

“Muammoli vaziyatlarni hal qilish bo‘yicha trening”.

Maqsad: qiyin vaziyatlardan chiqishning konstruktiv va konstruktiv bo‘lmagan usullarini tahlil qilish; muammolarni konstruktiv usullar bilan hal qilishda ishtirokchilarning faol pozitsiyasini ro‘yobga chiqarish va muammoli vaziyatni hal qilish strategiyasini yaratishda yordam beradigan algoritmni berish; qiyin vaziyatda o‘ziga va boshqalarga yordam berish ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Inqiroz sharoitida xatti-harakatlarning ko‘p usullari mavjud. U yoki bu xatti-harakatlarning qanchalik samarali ekanligini darhol tushunish oson emas. Harakat qilish va xatti-harakatlarning eng samarali usulini tanlash uchun sizga “dala sharoitida” ma’lum bir treningdan o‘tish imkoniyati beriladi.
“Miyaga hujum”.
Yoshlar, sizning yoshingizdagi odamlar hayotida qanday qiyinchiliklar, ko‘chada xulq-atvor va xavfsizlik qoidalarida muammoli vaziyatlar yuz berishi mumkin?
Ushbu vaziyatlarda odamlarning xulq-atvorining odatiy usullari qanday? (Flipp chartda yozuvlar).
Odatda inqirozli vaziyatda qanday harakat qilaman? (o‘smirlar o‘z-o‘zini tahlil qilishlari uchun savol).
Ushbu usullarning barchasini konstruktiv va destruktiv tarzda taqsimlash. (Flipp chartda yozuvlar).
Destruktiv usullarning oqibatlari:
(spirtli ichimliklar, psixofaol moddalar, tamaki chekish): xavotirlanish saqlanadi va to‘planadi;
muammoni yechimi yo‘qdek tuyuladi, salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin;
psixofaol moddalardan foydalanish-bu tashqariga chiqarmaydigan botqoq;
o‘z-o‘zini yo‘q qilish muammoni hal qilishga olib kelmaydi.
Yo‘l harakati, jinoiy, psixologik xavfsizligining asosiy qoidalariga rioya qilmaslik, jamiyatda, tabiatda xavfsiz xulq-atvor madaniyatining yo‘qligi har yili o‘lim va jarohatlarning, birinchi navbatda, ijtimoiy-jinoyat, maishiy va ijtimoiy texnogen holatlarning sezilarli darajada oshishiga olib keladi baxtsiz hodisalar. Sof texnogen yoki tabiiy ofat qurbonlari yuz marta kamroq.
Har qanday ta’lim muassasasining har bir bitiruvchisi xavfsiz xatti-harakatlar va qutqaruv usullari ko‘nikmalarini egallashi kerak. Bu biz uchun ta’lim standartlari talabidir.
Mamlakatda o‘lim va jarohatlarni haqiqiy kamaytirish uchun barcha fuqarolarni va birinchi navbatda o‘qituvchilarning o‘zlarini to‘g‘ri xulq-atvor va birinchi yordam (kuch, psixologik, tibbiy) ko‘nikmalariga (nafaqat bilim va ko‘nikmalarga) o‘rgatish kerak, qonuniy) xavfli vaziyatlarda.
Biroq, ta’lim muassasalari ko‘pincha faqat bilim va individual ko‘nikmalarni beradi. Buni hatto dasturlar, darsliklar, dars ishlanmalari matnlaridan ham ko‘rish mumkin (darslarning maqsadlari ustunlik qiladi: tanishtirish, fikr berish, tushunchalar bilan tanishish va hokazo). Shuning uchun, xavfli vaziyatlarda ko‘pchilik chalkashlik, aniq nochorlik va noto‘g‘ri harakatlarni ko‘rsatadi. Garchi ular bu masala bo‘yicha “umumiy fikr”ga ega bo‘lsalar ham, baholar yaxshi, nazariy material o‘zlashtirildi.
Amaliy mashg‘ulotlar sifatini (talabalar uchun ham, o‘qituvchilar uchun ham) yaxshilash mumkin emas, agar o‘zini tutish qoidalari va usullarini o‘rgatishning og‘zaki shakllari, yong‘in, baxtsiz hodisa, talonchilik va jarohatlarda yordam ko‘rsatish usullari ustunlik qilsa. Suhbatdosh talabalar darsda zerikish, atamalarni, plakatlarni, slaydlarni qayta yozishdan charchashlarini qayd etadilar. Xulq-atvor nazariyasi va tavsiflarini bilish hali kutilmagan ekstremal vaziyatda ushbu bilimlardan foydalanish uchun amaliy ko‘nikmalarni ta'minlamaydi. Qorong‘ilik, sovuqlik, yomg‘ir, jarohatlangan (ochiq yoki qonli) odamning ko‘rinishi - bularning barchasi qo‘shimcha stress omillari sinfda umuman hisobga olinmaydi.
Xavfli vaziyatda bo‘lgan har qanday odamda qandaydir chalkashlik, to‘g‘ri harakat qilishiga to‘sqinlik qiladigan qo‘rquv hissi paydo bo‘ladi. Faqat ba’zilar uchun bu chalkashlik bir necha soniya davom etadi, boshqalari uchun esa kamroq tayyorgarlik ko‘rish bir necha soat davom etadi. Bu tabiiy qiyinchiliklar, shubhalar va qo‘rquvlar bizga xalaqit bermasligi uchun har bir kishiga mustahkam ko‘nikmalar, harakatlarimizning to‘g‘riligi va zarurligiga ishonch ongini berish kerak. Shuning uchun har bir darsda ko‘nikmalarni rivojlantirish va xavf tug‘ilganda faol xatti-harakatlarga munosabatni rivojlantirishga ko‘proq e’tibor berish kerak.
Bolalar, o‘smirlar va kattalarga xavfsiz xulq-atvor ko‘nikmalarini, shaxsiy, mulkiy va jamoat xavfsizligini ta’minlashni o‘rgatishning eng yaxshi usuli qanday? Avvalo, ta’lim jarayonida cheksiz “chizmachilik”dan uzoqlashish va o‘quvchini o‘z partasidan tortib, uni haqiqiy holatga yaqin vaziyatga qo‘yish zarur, deb hisoblaymiz.
Vaziyatni ishlab chiqqandan so‘ng, ushbu masala bo‘yicha tushunchalar, nazariya va usullarni o‘zlashtirishga o‘tish osonroq. Bunday darslarning asosiy maqsadi amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish, ma’lumotlarni to‘g‘ri baholash, qutqaruv xizmatlarini ogohlantirish, barcha kuch va zaxiralarni safarbar qilish, qiyin sharoitlarda (qorong‘ulik, yomg‘ir, sovuq, zarur qutqaruv vositalarining etishmasligi) oqilona qarorlar qabul qilish.
Keling, talonchilik va zo‘ravonlikdan himoya qilish bo‘yicha dars qurishning ikkita yondashuviga misollar keltiraylik. Birinchi holda, talonchilik va ularning oldini olish usullari haqida batafsil hikoyadan so‘ng, muallif o‘quvchilarni tomoshabinlar oldida o‘g‘irlikni sahnalashtirganda turli xil xatti-harakatlar va qarshilik ko‘rsatishni taklif qiladi. Yangi olingan bilimlarga qaramay, o‘quvchilarning taxminan 90% eng oddiy harakatlarni bajara olmadi: qichqiradi, hujumchini itarib yuboradi, boshqa qurbonga yordam beradi, qochib ketadi. Ular hamma narsani to‘g‘ri aytib berishdi, lekin hech narsa qilmadilar va agar shunday qilsalar, velosipedda birinchi haydash paytida bo‘lgani kabi, noto‘g‘ri, qobiliyatsiz, samarasiz edi. Qanday xavfsizlik bor?
Boshqa sinfda darslarning boshqa tartibi qo‘llanilgan. Birinchi 15 daqiqa. o‘qituvchining rahbarligida va ishtirokida maktab o‘quvchilari (to‘g‘ri stollar orasidagi yo‘laklarda) baqirish, itarib yuborish, qochish, jabrlanuvchiga kuch bilan yordam berish, keyin esa 15 daqiqa davomida mashq qilishdi. talonchilik va ularning oldini olish yo‘llari haqidagi ma’lumotlarni tingladilar va muhokama qildilar. Keyingi 10 daqiqa dars materiallarini nazorat qilish va mustahkamlash an’anaviy o‘qitish usullariga qaraganda butunlay boshqacha natija berdi. Shu bilan birga, o‘quvchilar darslardan charchamadilar, ko‘p harakat qildilar, ijobiy his-tuyg‘ularga ega bo‘lishdi, uy vazifalariga qiziqish bilan munosabatda bo‘lishdi: darslikdan bir parchani tasvirlash, o‘z tajribalari yoki ommaviy axborot vositalaridan ma’lum bir ishning tahlilini tayyorlash. Tartib-intizom, e’tibor, yod bilish, o‘qituvchiga bo‘lgan munosabat eng yuqori darajada edi.
Darsda, ayniqsa, material bilan tanishishning dastlabki bosqichida kamroq eslatma oling. Olingan taassurotlar, bilim va ko‘nikmalarni birlashtirish uchun keyinroq (uyda) xulosa qilish yaxshiroqdir. Agar o‘quvchi ko‘p yozsa, bu ko‘p narsani tushunadi degani emas. Lekin real voqealarni modellashtirishda, hatto ortda qolgan yoki tayyorlanmagan talaba darsda faol ishtirok etishi mumkin. Hayot faoliyati xavfsizligi bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlar faol, qiziqarli va demokratik tarbiyaviy muloqotning samarali usuli bo‘lib, siqilmaslik va beparvolikni qoralamaslikdir. O‘quvchi o‘qituvchining savollariga so‘z bilan emas, balki ko‘nikma va qobiliyatlarni namoyish qilish bilan javob berishi kerak. Hammasi darhol ishlamasin, asosiysi harakat qilishni boshlashdir.
Ko‘pincha haqiqatga imkon qadar yaqin sharoitlarda harakat qilish taktikasi va ko‘nikmalarini ishlab chiqish. Darslarni o‘tkazish uchun sinf xonasi, koridor, sport zali, hovlidan kengroq foydalaning. Ishga butun tomoshabinni jalb qilish, har kimni qaror qabul qilishga majburlash, o‘z xatti-harakatlarini tanlash va ko‘rsatish uchun har doim sahna va vaziyatning o‘ziga taqlid qiling (“menga mobil telefon bering”). O‘quvchilarning o‘z hayotiy tajribasidan, hayotdan misollardan kengroq foydalanish. Ushbu yondashuv ko‘rsatmalarning rasmiy matni va o‘qituvchining o‘zini to‘g‘ri tutishga chaqirishidan ko‘ra sizni o‘ylashga majbur qiladi. Bunday mashg‘ulotlarda o‘quvchi bo‘sh vaqtlarda dastlabki zarur harakatlar ko‘nikmalarini va bunday ko‘nikmalarni mustaqil ravishda rivojlantirish algoritmini egallaydi.
Haqiqiy hayotda imkon qadar tayyor va himoyalangan bo‘lish uchun har bir kishi qancha ko‘nikma va qobiliyatlarni egallashi kerak? Avvaliga bunday ko‘nikmalar minglab bordek tuyuldi va ularning barchasini qamrab olishning iloji yo‘q edi. Ammo eng muhim asosiy ko‘nikmalar ro‘yxati shakllantirilgandan so‘ng, agar bitta ko‘nikma-harakatni tarkibiy ko‘nikma-operatsiyalarga maydalash yo‘lidan bormasa, ularning soni yuzdan ortiq emasligi aniq bo‘ldi. Masalan, tishlarni tozalashning umumiy malakasini ko‘nikma-operatsiyalar yig‘indisi sifatida ifodalash mumkin: cho‘tkani to‘g‘ri siljitish, cho‘tkani tozalash tartib-qoidalarining vaqt va sonini to‘g‘ri tanlash, tish pastasi, ip, suyuqlik va hokazolardan to‘g‘ri foydalanish. Albatta, vaqt cheklangan sinflarida, barcha zarur insonning ishlash va ko‘nikmalarni o‘rganishi mumkin emas. Buning uchun go‘dakning birinchi qadamlaridan to odamning o‘limigacha bo‘lgan ta’lim va tarbiyaning ko‘plab tizimlari, bosqichlari mavjud: oila, maktab, universitet, ko‘cha, ish, armiya, kino, teatr, to‘garaklar, dam olish, cherkov, ommaviy axborot vositalari.
Biroq, hayotning har bir sohasida kerakli ko‘nikmalarning tizimli ro‘yxatiga ega bo‘lish juda muhim va foydalidir. Hech bo‘lmaganda, men hayotda nima qilishni hali ham bilmayman va ular menga ushbu ta’lim muassasasida, bo‘limda, armiyada, cherkovda va hokazolarda nimani o‘rgatishlari yoki o‘rgatmasliklarini bilish uchun.