Ko‘krak-bcl umurtqalari

rasm. Toshbaqaning skeleti (ustki qopqog‘ining pastki tomondan ko‘rinishi, qorin qopqog‘i ajratib olingan va chap tomonga qayrib qo‘yi!gan):

1 — umurtqa pog‘onasi; 2 — qovurg‘a; 3 — qovurg‘a plastinkalari; 4 — qirra plastinkalari; 5 — korakoid; 6 — kurakning pastki (qorin) tomondagi o‘sig‘i; 7 — kii- rak; 8 —yonbosh suyagi; 9 — quymich suyagi; 10 —qov suyagi.

qo‘zg‘almaydigan boigani munosabati bilan toshbaqaning nafas akti «yutish» yoii bilan ynzaga chiqadi, bu vaqtda yelka va chanoq muskullari ishtirok etadi. Oyoq va bo‘yin muskullari yaxshi rivojlangan, qorin muskullari yo'qolib ketgan. Toshbaqalarning suvda yashaydigan guruh- larida halqum boshchasi yoki 2 ta anal pufakchasi shaklida qo‘shimcha nafas olish organi boiadi.

Toshbaqalar tropik va mo‘tadil mintaqalarda tarqalgan. Ulaming bo‘yi 12 sm dan 2 m gacha boradi. Toshbaqalar quruqlikda, chuchuk suvlarda, botqoqliklarda va dengizlarda yashaydi. Urg‘ochisi kichikroq boMadi. Toshbaqalar turli xil shikastlarga chidamli boiadi. Ko‘p vaqtini uyquda o‘tkazadi.

Toshbaqalarda kopulativ organi toq boiadi. Tuxum qo‘yish yoii bilan ko‘payadi, ular 200 tagacha tuxum qo‘yadi. Tuxumi qattiq ohak

po'choq bilan qoplangan. Tuxumini quruqlikka qo‘yadi. Toshbaqalar uzoq umr ko‘radi, ya’ni 100—150 yilgacha yashaydi.

Toshbaqalar turkumining 5 ta kenja turkumi, 13 ta oilasi, 90 ta avlodi va 250 dan ortiq turi bo‘lib, shulardan 7 ta turi MDHda va 1 ta turi (O^a Osiyo cho‘l toshbaqasi) 0‘zbekistonda uchraydi (117-rasm).