«корхона иқтисодиёти» фани бўйича муаммоли маъруза матнлари 5520600 «Машинасозлик технологияси, машинасозлик ишлаб чиқариш жиҳозлари ва уларни автоматлаштириш»
Маъруза №2. Корхонани умумий ва ишлаб чиқариш структураси
Download 0.83 Mb.
|
Корхона иктисодиёти
|
Маъруза №2. Корхонани умумий ва ишлаб чиқариш структураси.
Режа: 1) Ишлаб чиқариш тушунчаси ва ишлаб чиқариш структураси. 2) Ишлаб чиқариш структуралари турлари. 3) Ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари. 4) Ишлаб чиқариш структураларини такомиллаш йўллари. 5) Корхоналар бош режаси. Таянч иборалар Ишлаб чиқариш, ишлаб чиқариш тушунчаси, структура, ишлаб чиқариш структураси, структура турлари, натурал ишлаб чиқариш, товар ишлаб чиқариш, бош режа, корхоналар бош режаси, режалаштириш, режалаштириш вазифалари, стратегик режа. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР: И.А.Каримов. “Узбекистон ХХI асрга интилмокда Т-1999 й. Улмасов У. Иқтисодий назария. Берет И., Ревентлеу П. Экономика фирмқ: Учебник-М Высшая школа 1994 Жахон иқтисодиёти ХХ ва ХХ1 асрлар бўсағасида.Т-1998 й. 1. Ишлаб чиқариш тушунчаси ва ишлаб чиқариш структураси. Ишлаб чиқариш-бу жамиятни яшаши ва ривожланиши учун моддий бахони яратиш жараёнидир. Замонавий ишлаб чиқариш илмий-техник революция шароитида ривожланади, бош мезон ишлаб чиқаришни автоматлаштириш корхонани ишлаб чиқариш бўлимлари-цех, участкалар, хизмат кўрсатиш хўжаликлари, бошқарув органи, ташкилот ва муассасалар, корхона ишчилари ва улар оила аьзолари эхтиёжларини қаноатлантиришга чақирилган. Комплекс ишлаб чиқариш бўлимлари корхона бошқарув ташкилотлари ва ишчиларга хизмат кўрсатиш улар сони, ўзаро боьланишлар ўлчами ва улар орасидаги муносабатлар эгаллаган майдони ўлчамига, ишчилар сони ва ўтказиб юбориш қобилиятига, корхона бирлашма ўзини таркибини ташкил этади. Корхона ишлаб чиқариш бўлимлари - цехлар, участкалар, хизмат кўрсатиш хўжалиги ва хизматлар улар орасидаги боьланишлар, олинган барчаси унинг ишлаб чиқариш (структура) таркибини ташкил этади. Ишлаб чиқариш бўлимларига, цехлар, учаскалар, лабараториялар, унда тайёрланади, назорат текширувлари ўтказилади, асосий махсулотни синови (корхона томонидан чиқарилаётган) йигув бўлимлар (атрофидан сотиб олинадиган) материаллар ва ярим фабрикатлар. Ишлатиш жараёнида буюмларга хизмат кўрсатиш ва тамир учун эхтиёт қисм: технологик ва бошқа махсулотлар учун турли тусдаги энергия ишлаб чиқаради. Бўлимларга хизмат кўрсатувчи ишчилари, уй жойлар, буфетлар, ошхоналар, болалар боьчаси, оромгохлар, тиббий бўлимлар, профилакториялар (медсанчастлар) тиббий бўлимлар ихтиёрий спорт жамиятлари техник билим бериш ва ўқитиш ишлаб чиқариш малакаларини ошириш маданият даражадаги мухандис техник ишчилар, хизматчилар. Корхонани асосий тузилишидаги ишлаб чиқариш бирлиги цех, маoмурий муносабатлар бугин унумли ишлаб чиқариш жараёнини бошқарувчи маълум қисми хисобланади. Машинасозликдаги цехлар қоида бўйича 4 гурухга бўлинади асосий, қўшимча, чиқинди ва ёрдамчи. Асосий цехларда махсулот сотиш учун тайёрлов операцияларини бажаради. Асосий цехлар: тайёрлов ишлов берувчи ва йиьувчиларга бўлинади. Тайёрлов цехига қуйиш, темирчилик ва штамповка темирни преслаш баoзан конструкцияларини сварка қилиш турларига бўлинади. Ишлов берувчиларга механик ишлов берувчи ёьочга ишлов берувчи темирчи голваник цехлари лак бўяш химоялаш ва деталларга декаратив қоплашлардан иборат. Йигув цехига агрогатор ва охиригача буюмларни йигув уларни бўяш чиқаручи жихозлар ва эхтиёт қисм билан бутлаш. Қўшимча цехлар асбоб созлик ностандарт жихозлар кончилик, таoмирлаш энергетик транспорт чиқинди цехлар металл чиқиндиларини қуйиш ва преслаш ёрдамчи цехлар-махсулотни ўраш учун таралар тайёрлаш, янгилаш, истеъмолчиларга юклаш ва жўнатиш. Цехлар таркибига асосий ва ёрдамчи ишлаб чиқариш участкалари. Асосий ишлаб чиқариш участкалари технологик ёки предметли принципда ташкил қилинади. Участкаларда технологик операцияларни маълум турда бажаришга технологик махсуслаш принципда ташкил қилинади. Ёрдамчиларга голваник участкалар ва бокс энергетик жорий таьмир учун ва механик ишлов берувчиларга хизмат кўрсатиш, энергетик жихозларга киради. Асбоб тарқатиш хонаси ишлаш устахонаси, транспорт хизмати, таoмирлаш ва технологик жихозлар ва бошқаларни соз холда ушлаб туриш. 2. Ишлаб чиқариш структуралари турлари Саноат корхоналарида 3 турдаги ишлаб чиқариш структураси бўлади: Предметли-технологик ва аралаш. Предметли структурада асосий цехлар предметли, улар участкаларни хар бирини тайёрланиши махсус кўрилади, буюмлар қандайдир улар белгиларда қисмлари (узел агрегат) ёки маълум гурухдаги деталлар. Предметни структура афзаллигига кўра мехнаник йигув ва йигув цехлар йирик тармоқли заводлар ва оммавий ишлаб чиқаришда қўлланилади. Масалан автомабилp заводларида двигателp, шасси, кип, кузов цехлари хисобланади. Предметли структура у цехлар орасидаги ўзаро ишлаб чиқариш боьланишларни қисқартиради ва чегаралайди. Деталлар йўл харакатларини қисқартиради, пираворд натижа махсулот чиқаришни кўпайтиришни таoминлайди. Мехнат унумдорлигни кўпайтиради ва махсулот таннархини камайтиради. Технологик структура олдиндан янги технологик ахамиятга эга масалан: қуймани сони темирни штамповка механик йигув цехларида Бу тур структуралардаги цехларни бошқаришни қисқатиради. Афзаллиги: цехлар аро тамоиллар хажмини намойиши, ишлаб чиқариш даврийлигини қисқартириш жихозлар юкламини кўпайтириш: мехнат унумдорлигини кўпайтириш, буюм таннархини камайтириш. 3.Ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари. Ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари деганда саноат ишлаб чиқариш техник даражаси ва ташкил этиш ахамияти билан комплекс характерланади. Ташкил этиш турлари махсуллаштириш даражасига, ишлаб чиқариш ўлчамига, мураккаблик ва тайёрланаётган махсулот тўрини ўзгармаслигига, ўлчами шартланган ва чиқариш қайтарилишлигига боғлиқ. Масалан 3 турдаги ишлаб чиқариш: бирлик, серияли, оммавийларга бўлинади. Бирламчи ишлаб чиқариш - буюмларни турли турдаги ва доимий бўлмаган турлари чегараланган талабдагиларни доналаб ишлаб чиқариш кўзда тутилади. Серияли ишлаб чиқариш - бир вақтни ўзида буюмларни сериялари билан бир хил авлодлиларни кенг номенкулатурада маълум вақт давомийлигида қайтариладиган ишлаб чиқариш кўзда тутилади. Серияли деганда катор лойихали бир хил буюмларни гурухлар билан чиқариладиган, бир вақтда ёки кетма-кет, узлуксиз, режали давр давомида чиқариш тушинилади. Серияли махсулот чиқаришга самалёт қурилиш ва матор қурилиш заводлари мисол бўла олади. Бир вақтни ўзида тайёрланадиган буюмлар сонига қараб, майда серияли ўрта серияли ва йирик серияли ишлаб чиқаришларга бўлинади. Оммавий ишлаб чиқариш- бу тайёрлаш даврий узунлиги узлуксиз ва нисбий чекланган номенклатурадаги кўп сонли бир хил махсулот билан тавсифланади. Ишлаб чиқариш тури корхона структурасини шакллантиришда салмоқли таъсирини кўрсатади, талаб қилиш шароити ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш критерияси хисобланади. 4. Ишлаб чиқариш структураларини такомиллаш йўллари ишлаб чиқариш структурасини такомиллашни асосий йўналишлари: - корхоналар ва цехларни йириклаштириш - ишлаб чиқариш корхоналари ва цехларни қуришда такомиллаш принцпини ва изланиш - асосий ва ёрдамчи цехларга хизмат кўрсатишни самарали нисбийлигини жорий этиш - доимо корхонани текислаш ихтирочилик ишлари - корхона барча бўлимлари орасидаги пропорционаллликни таъминлаш - ишлаб чиқариш профилини ўзгартириш, махсулот чиқариш характерига қараб, махсуллаштириш ва нусхалаштириш - корхона тамойилини ривожлантириш - махсулотни кенг унификациялаш ва стандартлаш хисобидан лойихани технологик бир авлодлигига эришиш. Корхона ва цехларни йириклаш доимо йирик ўлчамда кўпрок янги унумни техникани жорий этиш технологияни такомиллаш имконини бериб ишлаб чиқаришни ташкил этишни яхшилайди. Асосий ва ёрдамчи хизмат кўрсатиш цехлари ва участкаларида асосий цехларни солиштирма оьирлигини кўтариш ишчи билан бандлик сони асосий фондлар қиймати згаллаган майдон ўлчами жихатидан баланд бўлишига риоя қилиш, 5. Корхонани бош режаси Бош режа- бу саноат корхоналари лойихасини бирдан асосий қисми бўлиб, унда режалаштириш, худудий ободонлаштириш, бино ва иншоатларни жойлашуви, транспорт мажмуи, мухандислик тармоқлари, хўжалик ва молиявий хизмат тизимини ташкил этиш, шунингдек корхонани саноат районига жойлашуви каби масалалари ечимидир. Бош режага юқори талаб қўйилган бўлиб, улардан асосийлари: 1) Ишлаб чиқариш бўлимлари, қатoий технологик жараен бўйича: хом ашё омборлари материал ва ярим фабрикатлар, тайерлов ишлов бериш йиьиш цехлари тайер махсулот омборлари жойлашган бўлиши керак. 2) Ёрдамчи участкалар хўжаликлар улар хизмат қилаетган асосий цехга яқин жойга жойлашуви керак. 3) Корхона ичида темир йўллари самарали тузилиши керак Улар хом ашё биноси, материал ва ярим фабрикатлар, шунингдек тайёр махсулот омбори каерда буюмларни йиьиш ишлари бажарилса чиқарувчи жихозлар, эхтиет қисмлар, консевация упаковка истеъмолчига махсулотни юклаш жўнатиш учун қулай қилиб келтирилган бўлиши керак 4) Хом аше, материаллар, ярим фабрикатлар ва тайёр махсулотларни транспортировка қилиш кўпрок тўғри аниқланади ва қисқарок йўллар бўлиши керак 5) Бино ичида ва ташқарида окимларни қарама қарши ва қайтиш холларини бўлмаслиги Ўзлаштириш учун саволлар. Ишлаб чиқариш деганда нимани тушунасиз? Ишлаб чиқариш структураси нима? Ишлаб чиқариш структураси турлари? Ишлаб чиқаришнинг бош режаси нима? Стратегик режа деб нимага айтилади? 6) Ишлаб чиқариш тушунчаси ва ишлаб чиқариш структураси. 7) Ишлаб чиқариш структуралари турлари. 8) Ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари. қ Ишлаб чиқариш деганда нимани тушунасиз? Ишлаб чиқариш структураси нима? Ишлаб чиқариш структураси турлари? Ишлаб чиқаришнинг бош режаси нима? Стратегик режа деб нимага айтилади? 6) Ишлаб чиқариш тушунчаси ва ишлаб чиқариш структураси. 7) Ишлаб чиқариш структуралари турлари. 8) Ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари. 9) Ишлаб чиқариш структураларини такомиллаш йўллари. 10) Корхоналар бош режаси. Ишлаб чиқаришни ташкил этиш турлари деганда саноат ишлаб Бирламчи ишлаб чиқариш - буюмларни турли турдаги ва доимий бўлмаган турлари чегараланган талабдагиларни доналаб ишлаб чиқариш кўзда тутилади. Серияли ишлаб чиқариш - бир вақтни ўзида буюмларни сериялари билан бир хил авлодлиларни кенг номенкулатурада маълум вақт давомийлигида қайтариладиган ишлаб чиқариш кўзда тутилади. Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|