Ko’rinib turibdiki, bu borada amalga oshirilayotgan soliq islohotlari o’zining ijobiy natijalarini bermoqda

1-chizma.Soliqlarningobyektigako’raguruhlanishi

Insoniyat tarixida yirik davlat arboblaridan biri, o‘rta asrlarda buyuk saltanat barpo qilgan Amir Temur ham soliqlarga katta e’tibor qaratgan. U davlatni idora qilish tizimini yuzaga keltirishda asosan soliqlarga tayangan. O‘sha davrning dav-lat moliyasi bu tizimning eng muhim unsurlaridan biri ekanligi,u davlatni boshqarishdagi barcha jihatlariga uzviy bog‘langanligi bilan tubdan farq qilib turgani va ayni shu xususiyatga ko‘ra boshqaruvning barcha tarkibiy qismlari orasida markaziy o‘rinni egallaganligi bugungi kunga kelib hammaga ayon bo‘lmoqda. Ammo soliq munosabatlari haqida qancha rivoyatlar aytib o‘tilmagan bo‘lsin,uning mohiyati aholi soliq to‘loviga nisbatan faqat o‘z mohiyatini xazinada topgan.Xazina har qanday tizimda ham davlatni boshqarish vositasi bo‘lib xizmat qilgan. Bunday vosita nafaqat davlatni boshqarishda, balki shuning bilan birgalikda aholi manfaatlarini qondirishda namoyon bo‘lgan. Natijada, xazina taqsimoti taraqqiyot tayanchi bo‘lib xizmat qilgan.
Soliqlar qadimgi davrlardan e’tiboran olingan,ammo u vaqtlarda soliqlar ozod va erkin bo‘lmagan kishining belgisi bo‘lib xizmat qilgan.Adam Smit (shotland faylasufi va iqtisodchisi,1723-1790) o‘zining«Xalqlar boyligining sabablari va tabiatlari» nomli kitobida (1776) ilk bor soliq tamoyillarini asoslabberdi, soliqlarning ahamiyatini yoritib, ularni davlatga to‘lash qullik emas, balki erkinlik alomati ekanligini asoslab berdi.
N.Turgenev o‘zining «Soliq nazariyasi tajribasi» nomli kitobida (1818yil) shuni ta’kidlaydiki,«Bilimli bo‘lishning muvaffaqiyatlari ularning xalqlar urfodatlariga foydali ta’siri darajasiga qarab soliqlar tizimining takomillashuviga ham ta’sir etgan»,«…soliqlar bilimga ega bo‘lish bilan birga paydo bo‘lib,uning belgisi bo‘lib qoldi. ….Soliqlarning tayinlanishi, taqsimlanishi va yig‘ilish usuliga qarab xalq orasida tarqalgan ma’lumotlar to‘g‘risida; yig‘iladigan soliqlar miqdoriga qarab uning boyligi haqida fikr yuritish mumkin,bu bilimlilik va ma’rifatni anglatadigan ikkita

eng asosiy xususiyatdir» bu so‘zlardan yana bir bor amin bo‘lish mumkinki,soliqlar qadimiy moliyaviy institutlar hisoblanib, davlatning paydo bo‘lishi bilan yuzaga kelgan.Soliqlar davlat organlarini ta’minlash va ular oldida tutgan vazifalarni bajarilishini moddiy ta’minlashning manbasi sifatida xizmat qilgan.

Soliqlarning iqtisodiy ahamiyati deganda quyidagi jihatlarga e’tiborni chuqurroq qaratish talab etiladi: soliqlardan faqat byudjetni to’ldiruvchi asosiy manba sifatidagina foydalanib, uning fiskal xususiyatlarini xaddan ziyod oshirish ijobiy natijalarga olib kelmasligi mumkin.Shuning uchun soliqlarning rag’batlantiruvchilik funktsiyasidan ham kengroq foydalanish,korxonalar zimmasidagi soliq yukini maqbul darajada kamaytirish barqaror soliq-byudjet munosabatlarini qaror topishiga asos bo’ladi.
Darhaqiqat,Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlaganlaridek “Soliq tizimini o’zgartirishda asos qilib olingan bosh tamoyil– korxonalar zimmasidagi soliq yukini kamaytirishdir”.
Bildirilgan bu fikrda avvalo, korxonalar uchun belgilangan amaldagi soliq tizimini o’zgartirish zarurligi qayd etilgan.
Tovarning bahosida to’lanadigan yoki tarifga kiritiladigan tovarlar va xizmatlardan olinadigan soliqlar egri soliqlarga kiradi:


To’g’risoliqlar Egrisoliqlar

• 
  yuridikshaxslardanolinadiganfoydasolig’i;
  
• 
  jismoniy shaxslardan olinadigan daromadsolig’i;
  
• 
  obodonlashtirishvaijtimoiyinfratuzilmanirivojlantiishsolig’i va boshqalar
  

-qo’shilganqiymatsolig’i;

• 
  aktsizsolig’i;
  
• 
  transport vositalariga benzin, dizel yoqilg’isi vagaz ishlatganlik uchunolinadigansoliq;
  
• 
  bojxonato’lovlari vaboshqalar