Ko’rinib turibdiki, bu borada amalga oshirilayotgan soliq islohotlari o’zining ijobiy natijalarini bermoqda

O`zbekiston Respublikasida davlat byudjeti daromadlari tarkibi

(YAIMga nisbatan %da).

Ko`rsatkichlar	2018	2019	2020	2021	2022
Daromadlar	28,5	26,0	25,2	24,2	23,7
To`gri soliklar	7,5	7,4	6,8	6,4	6,0
Egri soliklar	16,0	13,5	13,8	14,0	13,8
Mulk soligi va resurs to`lovlari	2,8	2,4	1,9	2,3	2,6
Ijtimoiy infrotuzilmani rivojlantirish uchun solik	0,3	0,3	0,5	0,4	0,4
Boshka daromadlar	1,9	2,4	2,2	1,1	0,9

Yuridik shaxslar daromadlariga solinadigan soliklar stavkasini (20% -2021-yilda, 
18%- 2022-yilda) va jismoniy shaxslar daromad solik stavkalarini (32%- 2021-yilda,
30%- 2022-yilda)pasaytirilishi YAIMda to`gri soliklar ulushini kamayishiga
olib keldi. Korxonalarda solik to`lashning ixchamlashtirilgan tizimiga o`tishi
okibatida YAIMda egri soliklar ulushi pasaya bordi. Mulkdan tushadigan soliklar
stavkasini oshirilishi natijasida (2021-yilda 3,0%dan 2022-yilda 3,5%gacha) 
 resurslar bo`yicha to`lovlar va mulk soligi to`lovlari bo`yicha tushumlar ko`paygan
( 2021 yildagi-2,3%dan 2022 yilgi 2,6%gacha).

5. 
   O`zbekiston Respublikasida Davlat byudjetining xarajatlar
   

tarkibi (YAIMga nisbatan%).

Ko`rsatkichlar	2018	2019	2020	2021	2022
Xarajatlar	29,5	27,0	25,8	24,6	24,6
Ijtimoiy soxaga	10,4	10,2	9,8	9,3	9,3
Ijtimoiy ximoyaga	2,3	2,1	2,0	2,1	1,8
Iktisodiyot uchun xarajatlar	3,0	2,3	2,3	3,0	3,1
Markazlashtirilgan investitsiyalarini moliyalashtirish xarajatlari	6,0	5,0	4,7	3,7	2,7
Davlat xokimyati boshkaruv va sud organlariga xarajatlar	0,6	0,6	0,5	0,5	0,5
Boshka xarajatlar	7,2	6,8	6,5	6,4	5,6

2022- yilda Davlat byudjeti xarajatlari YAIMga nisbatan 24,6 foizni tashkil etdi, ya`ni
2018- yilga nisbatan 4,9 foizga kamaydi. Bu asosan ijtimoiy soxaga, ijtimoiy soxaga
va markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirishga sarflangan investitsiyalarning
YAIM dagi ulushi kamayishi xisobiga ro`y berdi. Bu davr mobaynida iktisodiyotga
sarf kilingan xarajatlarning YAIMdagi ulushi ortishi ma`lum darajada elektr
energiyaga ta`riflarning oshishi natijasida sodir bo`ldi Ayni paytda jismoniy va
yuridik shaxslardan olinadigan solik stavkalarining, byudjet tashkilotlarida ishlovchilar
ish xaklarining oshirib borilishi yalpi talab xajmining o`sishi orkali ishlab
chikarish dinamikasiga ijobiy ta`sir ko`rsatdi.

Olib borilgan izchil makroiktisodiy siyosat natijasida davlat byudjeti takchilligi

pasaytirildi va 2021, 2022 yillarda YAIM ga nisbatan 0,4 foizni tashkil etdi. Bu
umumetirof etilgan 3 % li me`yordan ancha past ko`rsatkichdir.

6. 
   O`zbekiston Respublikasida Davlat byudjetining bajarilish darajasi (YAIMga
   

nisbatan %da)

Ko`rsatichlar	2018	2019	2020	2021	2022
Defitsit (-) Profitsit (K)	-1,0	-1,0	-0,8	-0,4	-0,4

Byudjet takchilligi asosan noinflyatsion usullar bilan, ya`ni davlat obligatsiyalari
chikarish xamda xususiylashtirishdan tushgan mablaglar xisobiga moliyalashtirilmoqda Respublikamizda o`tkazilayotgan solik-byudjet siyosati makroiktisodiy barkarorlikni
ta`minlab turish, ustivor tarmoklarni investitsiyalash, ta`lim soxasini jadal rivojlantirish, axolini ijtimoiy ximoya kilish maksadlariga karatilib kelinmokda.
Mavzuni o’rganib chiqish jarayonida xo’jalik yurituvchi sub’ektlar zimmasidagi soliq yukini baholash mezonlaridan kelib chiqib va ushbu ko’rsatkichni yanada kamaytirish borasida quyidagi takliflar ishlab chiqildi:

1. 
   Amaldagi soliq to’lovlarini maqbullashtirish, ya’ni soliqlarni qonuniy tarzda kam darajada to’lanishini tashkil qilish mexanizmlarini, xususan soliqlarni kamroq to’lashga, ayni paytda iqtisodiyot rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatishga imkon beruvchi soliq to’lashning optimal shakllarini amaliyotga joriy etilishi lozim.
   
2. 
   Soliq yukini iqtisodiyot tarmoqlari o’rtasida optimal, adolatli taqsimlanishini ta’minlash maqsadida tarmoqning iqtisodiy taraqqiyotga erishishdagi ahamiyati, daromadlilikka erishish darajasi, tannarxning shakllanish tarkibi, naqd pul aylanishi, soliqqa tortiladigan daromadlarni yashirish imkoniyati va boshqa ko’rsatkichlarni hisobga olgan holda aniqlanishiga e’tibor qaratish lozim.
   
3. 
   Qo’shilgan qiymat solig’i (QQS) bo’yicha xususiy tartibda beriladigan qo’shimcha imtiyozlarni joriy etilishi bir obektdan bir marotaba soliq undirish jarayoniga zid holatlarni keltirib chiqarmoqda. Masalan,tovar(ish,xizmat)larni
   

Ishlab chiqarilishidan to istemolchiga etib borguncha bo’lgan bosqichlarda o’rtadagi bo’g’inlarda QQS bo’yicha imtiyozga ega bo’lgan soliq subektlarini mavjud bo’lishi natijasida, keyingi bo’g’indagi xo’jalik faoliyati subektining faqatgina o’zi yaratgan qiymatdan emas, balki QQS bo’yicha imtiyozga ega korxonadan QQSsiz mahsulotlarni sotib olishi evaziga, kelgusida QQSni chegirish imkoniyati yo’qligi tufayli sotilgan tovarning to’liq qiymatiga nisbatan soliq to’lash holatini keltirib chiqarmoqda. Bu esa QQS bo’yicha imtiyozga ega bo’lgan korxonadan oldingi bosqichdagi korxona tomonidan qo’shilgan qiymatga QQS to’lgan bo’lishlariga qaramasdan, ushbu qiymat QQS bo’yicha imtiyozga ega bo’lgan korxonadan keyingi subekt to’lashi mumkin bo’lgan QQS obektiga ham kiritilmoqda. Natijada, yangidan yaratilgan holatlarini yuz berishi ravshandir.

4. 
   Keyingi yillarda yuridik shaxslar uchun foyda solig’i stavkasi yildan-yilga pasaytirilib kelinayotgan hozirgi sharoitda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i stavkasi o’zgarmasdan kelmoqda. Bunda foyda solig’i kamayishi bilan bir vaqtda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i summasi o’sishi kuzatilmoqda. Soliq yukining pasayishini ta’minlash maqsadida obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i stavkasini ham pasaytirish maqsadga muvofiq.
   
5. 
   Aktsiz to’lanadigan tovarlarni qo’shilgan qiymat solig’iga tortishda qo’shilgan qiymat solig’i bazasida aktsiz solig’i summasining mavjudligi ham soliq yukining yuqori bo’lishiga sabab bo’lmoqda. Shuning uchun aktsiz to’lanadigan tovarlarni QQSga tortishda soliq bazasidan aktsiz solig’i summasini chegirish lozim.
   

FOYDALANILGANADABIYOTLARRO’YXATI

1. 
   O`zbekiston Respublikasi Konsitutsiyasi T. 2020 yil
   
2. 
   2022-2026 yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
   

ustuvor yo`nalishi bo`yicha Taraqqiyot strategiyasini “ Inson qadri va sifatli
talim yili” da amalga oshirishga oid Davlat dasturini o`rganish
bo`yicha ilmiy-uslubiy risola. T.: 2022y

3. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti shavkat Mirziyoevning oliy
   

Majlisga Murojaatnomasini o‘rganish va keng jamoatchilik o‘rtasida targ‘ib
etishga bag‘ishlangan ilmiy-ommabop qo‘llanma. – T.: «Ma’naviyat», 2019.
– 312 bet.

4. 
   G.X. Nazarova. “Makroiqtisodiyot” fanidan ma’ruzalar matni. T.: Toshkent Moliya instituti, 2017-yil, 243 bet.
   

1. 
   www.Lex.uz
   
2. 
   www.soliq.uz
   
3. 
   www.my.gov.uz
   
4. 
   www.stat.uz
   
5. 
   www.mf.uz
   

REJA:

I.Kirish.

II.Asosiy qism.

2.1. Soliqlarning ob’ektiv zarurligi va soliq yuki borasidagi ilmiy-nazariy qarashlar.

2.2. Soliq yuki darajasi va uni aniqlashning nazariy asoslari.
2.3. Mamlakatimizda soliq yukini kamaytirib borish soliq siyosatining asosiy yo’nalishi sifatida.

2.4. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar zimmasidagi soliq yukini maqbullashtirish yo’nalishlari.

III.Xulosa.

IV.Foydalanilgan adabiyotlar.