Kristallografiya va mineralogiya

]
4
[OH]
8
4H
2
O  
Sinonimi: kallait (feruzaning qadimgi nomi). Temirga boy xili (Fe
2
O
3
– 21% 
gacha) rashleit deyiladi. Kimyoviy tarkibi Su – 7,81%, Al – 19,89%, P – 15,23%, 
O – 55,08%, H – 1,98%. Singoniyasi triklin. Simmetriya ko‘rinishi pinakoidal, 
a
0
=7,48; b
0
=9,95; c
0
=7,69; a
0
:b
0
:c
0
=0,752:1:0,773; α=111°39´; β=115°23´; 
γ=69°26´.
Ko‘pincha yashirin kristallangan massa holida, buyraksimon va noto‘g‘ri 
shaklli uyumlar holida uchraydi (24.2-rasm). Ba’zan po‘stloq va tomirchalar 
tarzida uchraydi (24.3, 24.4-rasm). Kristallari juda kam uchrab, odatda ular qisqa 
prizmatik qiyofada bo‘ladi. Kristallardagi asosiy formalari {001}, {010} va {110} 
bo‘yicha. Feruzaning rangi ko‘kimtir, havo-rang, olmadek yashil va yashilroq 
kulrang. Yaltirashi mumdek. Ulanish tekisligi {001} bo‘yicha mukammal. Singan 
yuzasi biroz chig‘anoq sirtiga o‘xshab ketadi. Qattiqligi 5-6, ancha mo‘rt. 
Solishtirma og‘irligi 2,60-2,83. Optik xususiyatlari: ikki o‘qli musbat; Ng=1,65; 
Nm=1,62; Np=1,61; 2v=40°.

---

228 
 
24.2-rasm. Feruza 
 
 
Diagnostik belgilari: rangi va mum kabi yaltirashi xarakterlidir. O‘ziga 
o‘xshash xrizokolla va misning boshqa minerallaridan kimyoviy tarkibi bilan farq 
qiladi. Sun’iy yo‘l bilan feruza 100°C da sodir bo‘ladigan malaxit, gilni suvli oksid 
iva fosfor kislotasi orasida bo‘ladigan reaksiya natijasida olinadi.
24.3-rasm. Feruzaning ingichka 
 tomirlari 
24.4-rasm. Feruzaning tomirlari 

---

229 
Feruza nurash sharoitlarida yer yuzasidagi misli eritmalarning glinozem 
bilan fosforga boy bo‘lgan tog‘ jinslarga ta’sir etishidan, ko‘pincha limonit bilan 
birga hosil bo‘ladi. Feruzaning hayvonlarning qazilma suyagi va tishi hisobiga 
paydo bo‘lgan xillari ham ma’lum. O‘zbekistonning quyidagi joylarida feruza juda 
qadimdan ma’lum bo‘lib keng tarqalgan: Qurama tog‘lari (Ungurlikon, Shougaz, 
Urgaz, Qalmoqir, Oqturpoq, Feruzakon, Taboshar), Markaziy Qizilqum 
(Aumintozatou, Muruntou, Tosqozg‘on, Tomditou va boshqalar), Qoratepa 
tog‘larida (Ibroximota) va Sultonuizdog‘.
Feruza juda qadimdan sharqni qimmatbaho toshi hisoblanib, hozirgi 
paytgacha o‘z kuchini yo‘qotmagan. Olimlarni yozishi bo‘yicha (Fersman, 1925) 
O‘rta Osiyo butun dunyoni Shunday qimmatbaho tosh bilan ta’minlab turgan.