Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

M ergellar 
ko‘proq 
dengiz yotqiziqlari 
orasida 
uhraydi, 
quruqlikdagi ko‘llarda hosil bo‘luvchi tog‘ jinslari tarkibida esa kam 
kuzatiladi.
Kremniyli tog ‘ jinslari ham dengiz sharoitlarida hosil bo‘ladi va 
turlicha xillardan iboratdir. Diatomitlar, trepellar va opokalar 
mezazoyning 
epikontinental 
dengizlari 
sayozliklari 
tubida 
diatomlaming kremniyli qavatlari (yoki po‘stlari) to ‘planishidan 
(diatomitlar) hosil bo‘ladi yoki biogen-xemogen va xemogen 
(trepellar, opokalar) xarakterga ega b o ‘ladi. Zamonaviy okean 
havzalarida diatomitli va radiolyariyali illar m ayda organizmlarning 
karbonatli suyaklari erishi ro‘y beradigan “kritik chuqurlik”dan ham 
quyida 
hosil 
bo ‘ladi. 
Turli 
xil 
silitsitlar 
dengizning 
turli 
chuqurlikdagi uchastkalarida, dengizning teran chuqurliklarida 
erigan kremnezemni olib chiquvchi suv osti issiq buloqlam ing ta ’siri 
tonasida hosil boMishi mumkin. Suv osti vulqonlari faoliyati bilan 
bog‘liq holda hosil b o iu v ch i yashmalar alohida tipdagi to g‘ 
jinslaridir.
Boksitlar a w a lo , issiq va nam iqlimli zonalarda elyuviy 
hosilalar sifatida shakllanadi. Kontinental sharoitlarda boksit 
hosilalam ing tashilishi va qayta yotqizilishi gilsimon va gilning 
loviyasim on-bo‘lak!i xillarining delyuvial shleyflarda uchrashiga, 
karst botiqliklarining to idirilishiga, allyuvial, ko ‘l va botqoqlik 
cho‘kindilari tarkibida qatlamchalar va linzalar hosil bo‘lishiga olib 
keladi. Botqoqlik cho‘kmalaridagi boksitlarning siderit va ko ‘mirli 
qatlamchalar bilan assotsiatsiyalanib kelishi ularning o ‘ziga xos 
xususiyatidir. 
Oolitli 
va 
loviyasimon 
boksitlar 
pasttekislik 
qirg‘oqlari 
yaqinidagi 
shelfning 
yuqori 
qismida 
(50-60m 
chuqurlikkacha) to ‘planadi; ularning hosil bo‘lishi ba’zan rif
19

---

qurilmalari 
bilan 
bog‘liqlikda 
ham 
yuz 
berishi 
mumkin. 
Boksitlarning rangi qizil, kulrang va yashil bo ‘ladi.