Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

Yonuvchi slanetslar aksariyat hollarda dengizning ichkarisida, 
qirg‘oqdan anchagina masofada va ayrim hollardagina dengizning 
qirg‘oq bo‘ylarida, dengiz tubi o ‘simliklari rivojlangan sayoz suvli 
zonalarida hosil bo‘ladi.
Tuzlar (natriy, kaliy, kalsiy va magniyning xloridlari va 
sulfatlari) arid iqlimli oblastlam ing dengizdan ajralib qolgan 
lagunalarda, yopiq suvli havzalarning sho‘r suvli muhitida cho‘kadi.
M inerallar - cho‘kma hosil bo‘lishi sharoitlari 
ko‘rsatkichlari
Pirit va 
markazit yupqa 
sochilgan 
holatda 
kristallar, 
konkretsiyalar 
ko‘rinishida 
va 
organik 
qoldiqlardagi 
psevdomorfozalar shaklida uchraydi. Hosil bo ‘lishi esa dengiz 
tubida, kislorodsiz turg‘un suvlar sharoitida, serovodorodli muhitda 
yuz beradi (bunday tog‘ jinsi tarkibida bentos organizmlar qoldiqlari 
uchramaydi) yoki oksidlovchi muhitdagi ch o ‘kmada (bunda bentos 
organizmlar qoldiqlari kuzatiladi) kechadi.
Psilomelan va ushbu guruhning boshqa minerallari rangi 
qoradan qizil-qo‘ng‘irgacha bo ‘lgan oqmalar va tuproqsimon 
massalar k o ‘rinishida bo‘ladi. Oksidlanish zonasida hosil bo ‘ladi.
Gematit (temir slyudasi, qizil temirtosh) kristallar, yashirin 
kristalli v a kukunsimon massalar koYmishida uchraydi; to‘plamlar 
hosil qiladi, ko‘proq kremniyli,karbonatli va terrigen jinslarda yupqa 
sochmalar shaklida kuzatiladi. Kukun holida sarg‘ish-qo‘ng‘ir ranga 
ega. Kislorod va namlik yetarli darajada bo‘lgan m uhitda hosil 
b o ‘Iadi.
Siderit konkretsiyalar va qatlamchalarda yupqa sochilgan holda 
b o‘ladi. Mineral sayoz suvli lagunalar va dengiz k o‘rfazlarida, 
b a’zan anchagina chuqurliklar va psevdoabissal zonalarida, biroq 
doimo turg‘un suvli va kislorod yetarli b o im a g a n m uhitda hosil 
bo ‘lgan 
yotqiziqlar 
tarkibida 
kuzatiladi. 
B a’zan 
botqoqlik 
yotqiziqlarida ham uchraydi.
G ips minerali kristallar, konkretsiyalar va qatlamchalar shaklida 
uchraydi. Odatda lagunalarda, ba’zan esa arid iqlimli oblastlardagi 
k o ‘Ilarda hosil bo‘ladi.
21

---