Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

Tog‘ jinslarining rangi
0 ‘rganilayotgan tog ‘ jinslarining rangi mazkur to g‘ jinslarining 
asosiy massasini tashkil etgan minerallar rangi bilan belgilanadi. 
B a’zan 
ayrim 
m inerallaming 
rangi 
yorqin 
bo‘lsa, 
bunday 
minerallarning oz miqdorlarda mavjud bo ‘lishi ham tog‘ jinsining 
umumiy tusiga ta ’sir etishi mumkin. K o‘p hollarda tog‘ jinsining 
rangi uning qanday sharoitlarda hosil bo‘lishini k o ‘rsatishi mumkin.
Oq rang (b a’zan och kulrang) kremnezem, karbonatlar (kalsit, 
dolomit), sulfatlar (gips) va xioritlar (galit) guruhlari kabi cho'kindi 
hosilalar tarkibiga kiruvchi tog‘ jinslari minerallarining tabiiy rangi 
hisoblanadi. Qo‘shimcha rang beruvchi mineral qo‘shilmalar 
bo‘lmasa, tog‘ jinslarining oq rangi birlamchi rang sifatida uzoq 
m uddat saqlanib turadi.
Qora rang (ba’zan kulrang va to ‘q kulrang) ko‘proq terrigen va 
karbonatli tog‘ jinslari uchun xos. Ushbu rangning namoyon boMishi 
to g‘ jinslari tarkibida uglerodli modda tarqalishi hamda unga hamroh 
tarzda tem ir va mis sulfidlarining mavjudligi bilan belgilanadi. 
Ushbu rangdagi to g ‘ jinslari gumid iqlimli oblastlardagi yotqiziqlar 
uchun xosdir.
Yashil rang va uning turli ko ‘rinishdagi tuslari tog ‘ jinslari 
tarkibida mavjud bo‘lgan glaukonit, tem ir va ba’zan, mis zakislari 
birikmalari bilan bog‘liqdir. Yashil rangli yoki tusli tog ‘ jinslari 
ikkilamchi o'zgarishlarga uchramagan bo‘Isa yoki uning tarkibida 
yashil rangli minerallar (xlorit, epidot, rogovaya obm anka kabi 
yashil rangli minerallarning varaqlari, donalari va bo‘laklari) mavjud 
bo ‘lsa, 
bunday jinslardan 
iborat yotqiziqlar 
gumid 
iqlimli 
hududlarga xos hisoblanadi.
Qizil rang va uning turli tovlanishlari terrigen va karbonatli tog‘ 
jinslarda tem ir oksidlarining (ko‘proq suvsiz hillarining) siyrak 
tarqalganligi bilan belgilanadi. Temir oksidalarining bunday 
birikmalari ham gumid va ham arid iqlimli hududlarda temirning 
yuqori m iqdorlariga ega tub to g ‘ jinslarining nurashi jarayonida
23

---

hosil b o iad i. Ular aksariyat hollarda issiq v a nam sharoitlarda hosil 
bo iu v ch i elyuviy-lateritlarda to ‘planadi. Agar tem ir oksidlari 
bo ‘laklar shaklida, kolloidlar va eritmalar holatida tashilsa unda 
cho‘kindining qizil rangi turli (arid, gumid) iqlimiy zonalardagi 
kontinental havzalarda yoki dengiz sharoitlarida mazkur temir 
birikmalarining cho‘kmaga o ‘tishi bilan hosil bo‘ladi. Shuni 
ta ’kidlash lozimki, tog‘ jinslarining qizil rangi agar cho‘kma 
oksidlovchi muhitda shakllangandagina saqlanib qoladi.