Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

TVlqinsim on 
qatlamlanish 
to g‘ 
jinslari 
qatlamlanishi 
yuzalarining to‘lqinsimon bukilishlaridan iborat. Ushbu xususiyat 
asosan dengizning qirg‘oq b o‘yi sayoz suvli zonasida, y a’ni 
toMqinlaming ta ’sir etish sathi(il hosil b o iis h chizig‘i)dan yuqorida 
suv harakatining davriy o ‘zgarib turishidan hosil bo‘ladi.
Parallel 
qatlamlanish 
ham 
suvli 
muhitdagi 
to ‘lqinlar 
faoliyatinining ta’siri darajasi bilan bog‘liq holda shakllanadi. Tog‘ 
jinslari qatlamlarining o ‘zaro parallel holda hosil bo‘lishi to‘lqinlar 
faoliyati ta ’siri (il hosil bo‘lishi) sathidan quyida, y a ’ni dengiz va 
ko‘llar suvlarining nisbatan harakatsiz muhitida ro ‘y beradi. 
Qatlamlanishni hosil qiluvchi har bir qatlamning qalinliklari 
bo‘yicha yirik (ayrim qatlamlar qalinligi lm gacha), m ayda (Ism
gacha) va yupqa (1mm gacha) qatlamlanishlar farqlanadi.
Qatlamlashmagan, y a ’ni bir jinsli tekstura dengizdagi cho‘kma 
cho‘kish zonasining nisbatan sokin uchastkalarida hosil bo‘ladi. 
Quruqlikda hosil bo‘luvchi ayrim (muzliklar, elyuvial) yotqiziqlarda 
ham qatlamlanishlar kuzatilmaydi.
b) Qatlam yuzasidagi belgilar va izlar
Qurish k o ‘pburchaklari va darzliklari asosan quruqliklarning 
taqir zonalarida (aksariyat cho‘l va dashtlarda) va dengizlarning 
yassi qirg‘oqlarida (suv qaytishi zonalarida) hosil b o ‘ladi. D o‘l va 
yom g‘ir tomchilari izlari arid (issiq va quruq) iqlimli quruqliklarda 
va dengizlarning suv qaytishi zonalaridagi yotqiziqlar izlarida 
kuzatilishi mumkin.
Oqimlar novlari dengizning suv bosish-suv qaytish zonalarida, 
b a’zan esa dengiz tubidagi oqimlar y o ‘nalishi bo ‘y!ab hosil bo ‘ladi.
T o ‘lqinlarda tebranayotgan suv o ‘tlari va suzib yuruvchi 
predmetlarning 
izlari yoysim on va to ‘g ‘ri 
egatlar shaklida 
dengizlarning qaytishi zonalaridan quyida va ularning suv bosishi- 
suv qaytishi zonalarida shaklllanadi. Hayvonlarning harakatlari va 
sudralib yurish izlari qurqlik yotqiziqlarida, dengizlarning suv 
bosishi-suv qaytishi zonalaridagi hamda tubidagi cho‘kmalarda 
qolishi mumkin.

---

Muz 
kristallari 
belgilari 
ayrim 
hollarda 
sovuq 
iqlimli 
oblastlardagi dengizlarning suv bosish-suv qaytish zonalarida 
shakllangan qatlamlarda kuzatiladi.
Gips va tuz kristallari izlari (yoki belgilari) arid iqlimli 
oblastlaridagi 
sho‘r ko‘llar va qurib 
borayotgan 
ko‘rfazlar 
qirg‘oqlarida hosil bo ‘ladi.
Qirg‘oq to ‘lqin belgilari (ryablar) eol xarakteriga ega bo‘lsa 
asimmetrik, past va cho‘zinchoq shaklda b o ia d i va ular aksariyat 
arid 
iqlimli 
oblastlarda 
kuzatiladi. 
Daryolar 
ryablari 
ham 
asimmetriklik xossasiga ega, biroq eol ryablariga nisbatan biroz 
balandroq va qisqaroq shakllarda, ko ‘proq gumid (issiq va nam) 
iqlimli zonalarda kuzatiladi. T o iq in lam in g simmetrik ryablari o ‘tkir 
cho‘qqilarga va aylanasimon botiqliklar shakliga ega b o ig an i holida 
dengizlarning litoral (20-40 m chuqurliklargacha), ba’zan esa 200 m 
chuqurlikkacha b o ig a n sublitoral zonalarida hosil b o ia d i. Bunday 
ryablar yirik k o ila r qirg‘oqlari yotqiziqlarida ham kuzatilishi 
mumkin.