Kurs ishi bajardi: pp 302- guruh talabasi Sh. J. Bahramova Rahbar: Psixologiya kafedrasi o`qituvchisi E. A. Asrorxonova Toshkent 2023 mundarija kirish

Uchrashgan paytda quvonchini ifoda etish shakli:

1. 
   qanday yoqimli uchrashuv;
   
2. 
   sizni ko‘rganimdan xursandman;
   
3. 
   nihoyat sizni ko‘rayapman,
   
4. 
   juda xursandman;
   
5. 
   sizni ko‘rganimdan juda xursandman.
   

Tanishish shakllari:

1. 
   men siz bilan tanishmoqchiman;
   
2. 
   keling, tanishaylik;
   
3. 
   tanishib olaylik;
   
4. 
   o‘zimni tanishtirishimga ruxsat eting;
   
5. 
   ismingiz? Marhamat o‘zingizni tanishtiring.
   
6. 
   Odamga savol bilan murojaat etish shakli:
   
7. 
   iltimos, aytingchi;
   
8. 
   agarda sizga qiyin bo‘lmasa...
   
9. 
   kechirasiz, siz ayta oimaysizmi...
   
10. 
    sizdan so‘rasam bo‘ladimi...
    
11. 
    marhamat qilib menga aytsangiz...
    
12. 
    aytolmaysizmi.
    

Mijozni tinchlantirish, undagi mavjud komplekslar ta’sirini va munosabatlardagi psixologik to‘siqlarni yo‘qotish, mijozning psixologik xavfsizligini ta’minlovchi jismoniy va psixologik qulaylik muhitini yaratib beruvchi texnik uslublarni o‘z ichiga olishi mumkin.
Bu uslublarga quyidagilar kiradi: bir necha vaqt mijozni bir o‘zi bo‘lishiga imkon berish. Masalan, bir necha daqiqa hech kim bilan gaplashmay yakka o ‘tirishi. Bu vaqtda psixolog-maslahatchi o‘z xonasida biror ish bilan m ashg‘ul bo‘lishi yoki bir necha daqiqaga chiqib ketishi mumkin; mijoz xonada o‘tirib maslahatchi bilan bo‘ladigan suhbatga o‘zini tayyorlayotganda, maslahat xonasida yoqimli musiqa qo‘yish mumkin; suhbat paytida mijozning qo‘liga biror-bir katta bo‘lmagan yoqimli predmetni, masalan, o‘yinchoqni berib qo‘yish; - psixolog-maslahatchi bilan suhbat paytida, biror bahona o‘ylab topish, masalan, psixolog-maslahatchiga kichik bir iltifot ko‘rsatish, yordam qilish asosida mijoz o‘z qo‘lari bilan qandaydir harakatlarni bajarishini taklif etish⁴.
Yuqorida aytib o'tilgan harakatlarni amalda, turli kombinatsiyalarda, alohida bir-biri bilan turli birliklarda qo‘llash mumkin. Mijozda psixologik keskinlikni yo‘qotish va dardini ifoda etish bosqichida uning hikoyaisini davom etish .
Psixologmaslahatchiga yo‘naltirilgan mijozning o‘zi va o‘z muammolari haqidagi to‘la, ochiq, samimiy, emotsional mazmunli hikoyasini psixologik maslahatda dardini izhor etish deb ataladi.
Mijozning dardini aytishi uchun asosan, psixologik maslahat o‘tkazish boshida qollaniladigan yuqorida aytib o‘tilgan uslublardan tashqari, dardini aytish davomida qo‘llaniladigan psixologmaslahatchining quyidagi amaliy harakatlari yordamida qulay psixologik muhitni yaratish mumkin.
1. Dardini aytish vaqtida mijozning aytayotgan gaplari va qilayotgan harakatlarini verbal qo‘llab-quwatlab turish — bu uslubni tushuntirib o‘tish talab etiladi. Ba’zan maslahat paytida mijoz psixolog-maslahatchi noto‘g‘ri deb hisoblaydigan gaplarni aytishi mumkin. Masalan, psixolog-maslahatchiga o‘tkazilayotgan maslahatga, sharoitga to‘la asoslanmagan da’volarni aytishi mumkin. Bunday hollarda psixolog-maslahatchi mijozga noroziligini aytishi, umuman, u bilan tortishishi mumkin emas. Bunday holat yuzaga kelganda quyidagicha yo‘l tutgan ancha yaxshi bo‘ladi: mijozning tanqidga huquqini to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki qisman, ochiq yoki gapirmay tan olib unga munozarali savollarni hozircha qo‘yib turib, ularni maslahat oxirida muhokama etishni taklif etadi. Bunday holatda mijozga masalan, shunday so‘zlar bilan murojaat etish mumkin: «umuman olganda siz haq bo‘lishingiz mumkin.
Shuning uchun men siz bilan sizni tashvishlantirayotgan masalani muhokama qilishga tayyorman. Lekin keling, bu masalani birgalikda qanday hal qilish, amalga oshirish to‘g‘risida o‘ylab ko‘raylik.
Agarda hozir maslahatni to‘xtatib qo‘yib va munozarali savollarni muhokama qilishga kirishib ketsak, unda sizni tashvishlantirayotgan asosiy muammoni hal qilish yolini topa olmaymiz. Bunday holatda men sizga yordam berishim qiyin bo‘ladi, chunki siz bilan vaqtimiz cheklangan va sizning muammongizga to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqador b‘lmagan tortishuvga sarflanadi.
Men esa sizga boshqacha yo‘l tutishni taklif etaman: maslahat o ‘tkazish bilan bog‘liq tortishuvli holatlarni muhokama qilishni vaqtinchalik to‘xtatib, avvaldan belgilangan reja asosida ishlarni davom ettirish. Undan keyin biz qo‘shimcha vaqt ajratamiz va sizni tashvishlantirayotgan barcha savollami qachon, qayerda muhokama qilish to‘g‘risida kelishib olamiz». Agarda mijoz ushbu savollarni darhol m uhokama qilishni, bundan tashqari u qo ‘yilgan masalalarni hozirning o‘zidayoq hal etishni talabetsa, unda psixologmaslahatchi quyidagicha yo‘l tutishi mumkin:
1. M aslahatni vaqtinchalik to ‘xtatadi va iloji boricha janjalli savollarni tezroq hal etishga harakat qiladi.
2. Psixologik maslahatni qoldiradi va uni boshqa mos keladigan, barcha masalalar hal etib bo‘linganidan keyingi vaqtga ko‘chiradi.
3. Mijozdan muloyimlik bilan kechirim so‘rab, maslahatlarnima uchun to‘xtatilganligi va qo‘yilgan masalalarni nima uchun hal eta olmasligini, da’volari esa qoniqtirilishini tushuntirib, psixologik maslahatni bundan keyin davom ettirishdan umuman voz kechadi.
Agarda mijoz psixolog-maslahatchiga maslahat o‘tkazish sharoitlari to ‘g‘ridan to‘g‘ri aloqador bo‘lmagan, lekin muhokama etilayotgan muammo mohiyati bilan bog‘liq gapni gapirayotgan bo‘lsa, bunday holatda maslahatchi mijoz qo‘ygan masala bo‘yicha suhbatga qo‘shilishi mumkin.
Unga qaramay dardini aytish paytida iloji boricha psixolog-maslahatchi biror-bir masalada mijoz fikriga qo‘shilmasligini aytgani ma’qul bo‘ladi. Yaxshisi, mijozga e’tiroz bildirmay, balki quyidagicha yo‘l tutish kerak: Mijozninggapiari va harakatlarini m uhokama etishi va e ’tiroz bildirishini talab etuvchi qism larini o‘zi uchun belgilab olib, mijozning gaplarini diqqat bilan oxirigacha tinglaydi.
Savollarni muhokama qilishga esa faqat maslahat yakunlangandan keyin va mijozni tashvishlantiruvchi asosiy muammo bo‘yicha qaror qabul qilishdan keyin qaytish kerak bo‘ladi.
1. («Oydinlashtirish»). Tak ro rlash — bu uslub mijozga sezdirmay, uning gap va harakatlarini takrorlashdan iborat boladi; xususan, ishoralari, mimikasi, pantomimika, gapi ohangi, tanaffuslarni takrorlash mumkin. Mijoz uning muommolari to‘g‘risida, o ‘zi haqida gapirib turib, maslahatchiga ko‘z tashlaganda takrorlash ayniqsa, muhimdir.
2. («Luqm a tashlash»). Mijoz dardlarini aytayotganida psixolog maslahatchi tom onidan aytiladigan va mijozning gapi mazmunini tushunish, aniqlash uchun aytiladigan sekin, gap davomidagi fikrdir. Luqma tashlashdan foydalanganida psixolog-maslahatchi tinglab turib mijoz gapi orasidagi tabiiy yuzaga keladigan tanaffuslarda qisqacha, o‘z so‘zlari bilan, tasdiqlash yoki savol tariqasida mijoz aytgan gaplarni takrorlaydi. O‘z navbatida uni tushunayotganlarini to‘glriligini tasdiqlashini yoki rad etilishini kutadi. Luqmani masalan quyidagi so‘zlar bilan boshlash mumkin: «Shunday qilib...», «Siz aytdingiz-ki...», «Men sizni to‘g‘ri tushundimmi, siz aytdingizki...».
Mijoz aytgan oxirgi so‘zlarni shunchaki savol shaklida takroriash va undan aytilgan gapiar to‘g‘riligini tasdiqlashni yoki rad qilishni kutish mumkin.
3. «Umumlashtirish» bir tomondan perifrazani eslatuvchi uslub, iekin mijoz aytgan oxirgi so‘zga taalluqli emas, balki bir necha fikrlar va gaplardan tashkil topgan butun bir flkr-mulohazaga taalluqli. Mijozning oxirgi fikrini qnday bo‘lsa shundayligicha takrorlaydigan luqmadan farqli ravishda umumlashtirish, uning fikrini erkin, lekin juda aniq umumlashtirilgan shaklda berishdan iborat bo‘ladi.
Umumlashtirishni masalan, quyidagi so‘zlar bilan boshlash mumkin: «Shunday qilib, siz aytgan gaplarni umumlashtirgan va qisqa shaklda ifoda etadigan bo‘lsak, unda bun i shunday bajarsak bo‘ladimi...?», «Agarda aytilganlarga qisqacha yakun yasasak, unda buni shunday tushuntirish mumkin...».
4. Mijozni emotsional qo‘llab-quvvatlash, psixolog-maslahatchi mijozni diqqat bilan tinglab, uning fikrini kuzatib borib, gaplari orasida m uhim paytda va mijoz unga e ’tibor berganida, mijoz aytgan gaplarni m a ’qullashini namoyon etib, shu jumladan mijozning so'zlari va harakatini ma ’qullovchi ijobiy q a b u l qilayotganini namoyish qilganida sodir bo‘ladi, bu masalan, mijozga ham dardlik, mehribonlik, u gapirayotgan gaplardan qoniqayotganligini ifoda etishdan iborat bo‘ladi.
5. Mijozning fikrini rag‘batlantirib turuvchi «nima», «qanday», «qanday qilib», «nima uchun» kabi savollarni uning oldiga qo‘yish uslubi. Bu uslubdan, odatda, psixolog-maslahatchi uchun mijoz fikrida o‘zi uchun biror holatni oydinlashtirib olish zarur bo‘lganida hamda uning gapirishda qanday davom etishni bilmay qiynalib turgan paytida foydalaniladi.
6. Mijoz bilan suhbatda uning tili xususiyatlarini egallab olish va foydalanish. Bunda psixolog-m aslahatchining uslubi quyidagilardan iborat b o ‘ladi. Maslahatchi diqqat bilan mijozni tinglab uning nutqi uslubini xususiyatlarini anglab olishga harakat qiladi, uning so‘zlari, iboralari, ifoda etishini diqqat bilan kuzatadi. Uni aniqlab va o‘zlashtirib olib, psixolog-maslahatchi biroz vaqtdan keyin mijoz bilan m uam m o paytida mana shu nutqiy uslublardan ongli ravishda foydalana boshlaydi, ya’ni mijozga sezdirmay uning nutqi xususiyatlarini takrorlay boshlaydi. Natijada, mijoz va psixolog-maslahatchi o ‘rtasida psixologik umumiylik va avvalgidan ham ko‘ra kuchliroq bir-birini tushunish yuzaga keladi. Mijoz o‘zi bilmagan holda psixolog-maslahatchini unga psixologik jihatdan yaqin odam sifatida qabul qiladi va unga o'zini yaqin tuta boshlaydi. Biroq psixolog-maslahatchi uni mazax qilayapti degan fikr yuzaga kelmasligi uchun bu usuldan foydalanishni juda ham oshirib yuborishi kerak emas.
Bolalar psixik taraqqiyotini tuzatish muommosi bo‘yicha chet el psixologiyasiga murojaat qilishimiz quyidagilar bilan bog‘liq:
1) chet el psixologiyasida tuzatish ishlariningtexnikasi, o‘tkazish tartiblari, metodlari juda yaxshi ishlangan bo‘lib, amaliy psixologik vazifalariga moslashtirilgandir;
2) so‘nggi vaqtlarda tuzatish metodlari va texnikalarini, ularning nazariy manbalari va asoslarini tahlil qilm asdan to‘g‘ridan to‘g‘ri notanqidiy o‘zlashtirish kuchaymoqda.;
3) chet el psixologiyasidagi bola psixik taraqqiyotini tuzatish muammosidagi barcha nuqtayi nazarlarni 2 guruhga ajratamiz:
1. Psixodinamik nuqtayi nazari bo‘yicha terapevtik kuch ongni, uning tuzilishini rivojlantirishga qaratiladi.
2. Xulqiy nuqtayi nazar bo‘yicha individuumning tashqi muhitda aktivligini aniqlaydigan stimul-reaksiya bog‘lanishining ko‘rinishini o‘zgartirishdan iborat.
Psixodinamik nuqtayi nazar ichida yaxshi ishlangan va obro‘ga ega bo‘lgan yo‘nalish - bu psixoanalitik yo‘nalishi (Z .G‘reyd) va gumanistik psixologiya (K.Rodjers).
Xulqiy nuqtayi nazar bixeviorizm nazariyalarida aks etgan. Psixodinamik nuntavi nazar. Bolalar psixoanalizi vujudga kelgan zahoti nazariy qarashlari bilan bir-biridan farq qiluvchi 2 maktab asoslandi: Kleyn maktabi va G‘reyd m aktabi.