Kurs ishi ilmiy rahbar: Farg‘ona -2023 reja: Kirish I bob. Rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalarni psixologik-pedagogik tashxis qilish vazifalari

2.2. Rivojlanishida nuqsoni bo'lganbolalarnipedagogiktekshirish............18

II bob xulosa

Xulosa.......................……………………………...............................19
Tavsiyalar ……………………………….......................................................
Adabiyotlarro‘yxati………………….............................................................21
Ilova.................................................................................................22
KIRISH
O'zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev “Toki hayot davom etar ekan, ta'lim ham, tarbiya ham zamon o'rtaga qo'yayotgan yangi-yangi talablarga ko'ra muttasil ravishda o'zgarib, yangilanib boraveradi. Faqat biz busohadagi dastlabki qadamlarni to'g'ri qo'ya olsak, poydevorni mustahkam qilib barpo etsak, men shunga ishonamanki, bugungi avlod bizning qilgan ishlarimizni ehtirom va minnatdorchilik tuyg'usi bilan eslaydi.”- deya e'tirof etgan edilar! Ma'lumki har bir fan o'zining yuzaga kelish, rivojlanish, taraqqiy qilish tarixiga, qonuniyatlariga ega.
Maktabgacha yoshdagi bolalik – bu bolaning rivojlanishidagi alohida davr bo’lib, bolalar har qanday faoliyat turida har qanday shaxs uchun zarur bo’lgan eng umumiy qobiliyatlarni rivojlantiradilar. “Boshqa odamlar bilan muloqot qilish, ular bilan birgalikda harakat qilish qobiliyati, xohlash, quvonish va xafa bo’lish, yangi narsalarni o’rganish, sodda bo’lsa ham, yorqin va noan’anaviy bo’lish, hayotni o’z uslubida ko’rish va tushunish – bu va yana ko’p narsalar maktabgacha bolalikni o’tkazadi “, - deb yozgan L.A. Venger. Uch yoshdan etti yoshgacha bo’lgan bolalarning aqliy rivojlanishining umumiy qonuniyatlari bolalar psixologiyasi tomonidan o’rganiladi. Bolalik haqidagi tadqiqotlarning boshlanishi V.Preyerning “Bolaning ruhi” (1881) asarining nashr etilishi bilan bog’liq bo’lib, u bolaning rivojlanishini ko’p yillik kuzatishlar natijasidir.O’yin – yosh bolalarni tarbiyalashning an’anaviy, tan olingan usuli. O’yin bolaning tabiiy ehtiyojlari va istaklariga mos keladi va shuning uchun o’yinda bolalar haqiqiy hayotda hali qila olmaydigan narsalarni bajonidil va zavq bilan bajaradilar. Hali o’z oldiga aniq maqsad qo’yib, unga ongli ravishda erisha olmaydigan yosh maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishida o’yinning roli ayniqsa katta. Agar kattalar tomonidan e’lon qilingan xatti-harakatlar qoidalari odatda bolalar tomonidan yomon o’zlashtirilsa, o’yin qoidalarini buzuvchisiga aylanadi.
Insonning eng muhim xususiyatlaridan biri uning so`zlash qobiliyatidir. Ravon nutq orqali ifodalangan fikr tushunarli va yoqimlidir. Nutq insonning murakkab oliy psixik funksiyalaridan biridir. Nutq harakatlari murakkab a’zolar tizimi orqali amalga oshiriladiki, bunda bosh miya faoliyati asosiy rol o`ynaydi, nutq faqat inson uchun xos bo`lgan alohida va yuqori darajadagi aloqa shaklidir, nutqiy aloqa jarayonida kishilar fikr almashadilar va bir – birlariga ta’sir etadilar. Nutqiy aloqa til orqali amalga oshiriladi, til – bu fonetik, leksik va grammatik vositalar tizimidir, odam nutqi tushunarli va ma’noli bo`lishi uchun nutq a’zolarining xarakatlari aniq va to`g’ri bo`lishi kerak. Nutq talaffuzi mexanizmi harakatini tushunish uchun nutq apparatining tuzilishini yaxshi bilish zarur. Nutq buzilishlari uzoq yillar davomida o`rganilib kelinayotgan sohadir. Nutq normasi deganda nutq faoliyati jarayonidagi til ishlatilishining umumiy qabul qilingan variantlari tushuniladi. Nutqning normal faoliyati holatida uning psixofiziologik mexanizmlari saqlangan bo`ladi. Nutq buzilishlari gapiruvchi shaxsning ma’lum til muhitida qabul qilingan, nutq faoliyati normal holda ishlayotgan psixofiziologik mexanizmlarning zaiflashuviga bog’liq holda til normalaridan chetlashuvi bilan belgilanadi. Kommunikativ nazariya nuqtai nazaridan qaraganda, nutq buzilishlari bu aloqa vositasining buzilishidir. Bunda individ bilan jamiyat orasidagi nutqiy muomalada ko`zga tashlanadigan o`zaro munosabatlarning buzilgani ma’lum bo`ladi.
Nutq buzilishlari quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi:
-so`zlovchining yoshiga nomuvofiqlik xususiyati;
-shevachilik, nutqiy savodsizlik, til bilmaslikning ifodasi bo`lmagan xususiyatlar;
-nutqning psixofiziologik mexanizmlaridagi chetlashish bilan bog’liq bo`lgan xususiyatlar;
-o`z-o`zidan yo`qolmaydigan, balki mustahkamlanadigan barqaror xususiyatlar;
-nutq buzilishining xarakteriga bog’liq holda mustahkamlanadigan barqaror xususiyatlar;
-bolaning keyingi psixik rivojlanishiga tez-tez salbiy ta’sir o`tkazadigan xususiyatlar.
Bunday tarif nutq buzilishlarini nutqning yoshga bog’liq xususiyatlaridan, uning bolalarda va kattalarda vaqtinchalik buzilishidan; nutqning territorial dialektli va sotsial-madaniy omillari bilan bog’liq xususiyatlaridan farqlash imkoniyatini yaratadi.
Nutqida nuqsoni bor bolalar bilan olib boriladigan ta’lim tarbiya jarayonida bolalar quyidagi bilim, ko`nikma, malakalar bilan qurollantiriladi:
-Bolalarni nutq kamchiliklarini bartaraf etish va shu bilin birga idrok, xotira, tafakkur, tasavvur kabi bilish qobiliyatlarini rivojlantirish;
-Korreksion – pedagogik ish faoliyatini to`g’ri yo`lga qo`yish;