Кушлар скелетининг узига хос хусусияти, айникра, найси


Download 87.29 Kb.
bet2/2
Sana04.05.2023
Hajmi87.29 Kb.
#1425575
1   2
Bog'liq
QUSH SKELET

(synsacrum) хосил булади. Мураккаб думразанинг таркибида 10-22 та
умуртца булади. Мураккаб думгаза билан чаноц камарининг суяклари
Хам харакатсиз цушилиб кетади. Буларнинг хаммаси (кукрак умуртцаларининг
харакатсиз цушилиши хам) умуртцаларнинг тана булими
Харакатсизлигини таъминлайди ва кейинги оёцпари учун кучли таянч булади.
Дум умуртцалари 5-9 тадан ошмайди. Охирги 4-8 дум умуртцалари узаро
цушилиб, ён томондан яссилашган дум суяги (pygostyle)HH хосил цилади.
Бу суякка рул патлари елпигичдек булиб жойлашади.
Кушларнинг бош скелеты судралиб юрувчиларнинг бош скелетига
ухшаш ва устки чакка ёйи редукцияланган диапсида типидаги бош
скелетига киритиш мумкин. Бош скелет юща суяклардан ташкил
топган б^либ, улар орасидаги чегара (чок) фак,ат ёш кушларда аник,
куринади. Шунинг учун кушларнинг бош скелегги нисбатан енгил булади.
Мия кутисининг *ажми анча катта, куз косалари \ам катта, ^озирги
кушларнинг жакларида тишлари йук; ва ту мшу к, х,осил булади. Катта
энгса тешиги ва ягона энгса буртмаси бош скелетнинг орка томонидан
паст томонга силжиган, бу бошнинг буйинга ва танага нисбатан \apa-
катчанлигини таъминлайди (120-расм).
Катта энгса тешиги атрофида туртта энгса суяклари жойлашади:
ток, асосий, жуфт ён ва ток, устки энгса суяклари. Энгса тешигининг
остида судралиб юрувчилардагидек битта энгса буртмаси булади. Эшитув
капсуласида судралиб юрувчилардагидек учта кулок, суяги пайдо
булади, бу суяклар бир-бирига ва энгса суягига анча барвацт кушилади.
Кулокусти суяги устки энгса суякларига кушилади. Асосий энгса суя-
гининг олдинги томонига Урнашган асосий понасимон суяк мия кути-
сининг асосини ташкил этади. Унинг олдинги томонига олдинги понасимон
суяк бирикади. Жуфт к,анот понасимон суяк билан куз-понаси-
мон суяклари куз косасининг кейинги к,исми таркибига киради. Юпк;а
кузлараро тусикнинг олдинги кисми токдидлов суяги (mesethmoideum)
дан ташкил топган. Мия кутисининг ёнлари ва копкррини жуфт к;оп-
ловчи суяклар: тангача суяк, тепа суяги, пешона суяги ва ёнпонасимон
суяк (laterosphenoiceum^ap ташкил килади. Бош скелетнинг тагини к,оп-
ловчи понасимон суяк х,осил килади, бу суякни к,опловчи асосий чакка
суяги (basitemporale) ёпиб туради.
Устки тумшук, жаголди суякларининг кучли кушилиб кетиши нати-
жасида хрсил булган. Тумшукнинг устки к,иррасини х,осил к,иладиган устки
усимта бурун суякларига, тумшукнинг икки четини хрсил кдладиган
ён усимталар эса устки жаг суякларига кушилиб кетади. Устки жаг суяклари
кейинги томонда бурун суяги усимталарига ва юпк,а ёнок; суякларига
(jugale) кушилиб кетган, булар квадрат суякка бирикадиган таёк,часимон
квадрат-ёнок; (quadratojugale) суяги билан бирга кушлар учун характерли
булган пастки чакка ёйини \осил кдлади. Квадрат суяк мия кугисига х,ара-
катчан бириккан. Огиз бушлиганинг крпкрга юпк,а димог суягидан ташкил
топган. Танглай ва квадрат суяклари орасида кднотсимон суяк жойлашади.
Суякларнинг бундай тузилиши ва кушилиши купчилик кушларда устки
тумшукнинг ута ^аракатчанлигини таъминлайди.
Пастки тумшук; ёки пастки жаг тишсимон, кушилув ва бурчак
суякларининг кушилишидан ^осил булади ва чоклари бутунлай йук,о-
либ кетади. Пастки жагнинг унг ва чап ярми бир-бирига кушилиб
симфизис хосил килади. Тилости аппарата тупик суякдан тузилган ва
узун жуфт шохчалардан иборат.
Кушларда олдинги оёк; к^анотга айланганлиги сабабли унинг скелети
кучли узгарган. Найсимон шаклдаги кучли елка суяги бошчаси ялпок-
лашган булиб, бу елка бугинининг айланма харакатчанлигини анча чек-
лаб куяди ва шу билан учиш вакгида канотнинг тургунлигини таъминлайди.
Елка суяги пастки томондан билак ва тирсак суякларига тегиб
туради. Билак суяги тирсак суягига Караганда анча бакувват булади, бу-
нинг орка юзасига кичик кркув патларининг калам учи бирикиб туради.
Билагузук суякларининг проксимал устки кисми бир-бирига кушилиб,
иккита узунчок суякчадан иборат булган кафт-билагузук (сагро-metacarpus)
ёки туга суягини хосил килади. Бармокларининг скелети кескин редук-
цияланиб кетади: 11 бармокнинг факат иккита фалангаси туга суяги-
нинг уки буйлаб давом этади. 1 ва 111 бармокдардан факат биттадан
фаланга сакданади. Катта кокув патлари тута суягига ва 11 бармок фа-
лангасига бирикади. 1 бармок фалангасига бир нечта «канотча» патлари
бирикади. Олдинги оёгининг барча суяклари бир-бирига шундай кушил-
ганки, факат бир томонга, яъни канот текислигига караб харакат кила
олади ва канотни йэтиб, ёза олади. Канотнинг айланма харакат килиш
имконияти кескин чекланган.
Кушларнинг учишга мосланиши уларнинг кукрак камарида аник
куринади, кучли коракоид суяги кенгайган пастки учи билан тушнинг
олдинги учига кушилади. Узун ва ингичка булиб, кдпич шаклига эга
булган курак суяги кукрак кафасининг устида туради ва коракоид суяк
билан кушилади. Жуфт умров суяги пастки томонда узаро кушилиб,
кушлар учун ута характерли булган ёй суяги ёки айри суяк (furcula)
Хосил килади. Крвургалар буйлаб бемалол сурила оладиган курак суяги
канотнинг харакатига асло халакит бермайди, елкага мустахкам таянч
булади, бакувват коракоид суяклари канотнинг танага янада махкам-
рок урнашиши учун катта ёрдам беради, айри суяк эса коракоиднинг
бир-бирига якинлашишига тускинлик килиб, тиргак ролини уйнайди.
Кейинги оёкдар ва чанок камари хам анчагина Узгаради, бу узга-
ришлар кушлар курукликда юрганда тана огирлиги шу булимларга
тушиши билан боглик- Кейинги оёкдар скелети кучли найсимон суяк-
лардан хосил булган. Оёкдарнинг умумий узунлиги тана узунлигидан
ортик булади. Сон суягининг устки учи юмалок бошчали булиб, чанок
билан харакатчан кушилади. Сон суягининг пастки учига болдир суягининг
устки учи бирикади. Болдир иккита типик суяклардан ташкил
топган, лекин кичик болдир суяги рудимент холида булиб, катта болдир
суягига кушилиб кетган. Шундай булса-да, эмбриологик ривожла-
нишдан маълум булганидек (121-расм), болдир суягининг дистал (пастки)
кисми товонолди суякчаларининг проксимал (устки) каторлари-
дан хосил булган, яъни товонолди суякчаларининг проксимал каторла-
ри хакикий болдир суягига хеч кандай чоксиз кушилиб кетган, шу-
нинг учун кушларнинг болдири тибиотарзус деган махсус ном билан
аталади. Вояга етган куш оёганинг тибиотарзусдан кейинги булими битта
суяк — цевкадан (tarsometatarsus) иборат. Цевка товонолди суягининг
дистал кисми ва оёк кафти ёки товон суякларининг узаро чоксиз кушилиб
кетишидан х;осил булган. Кушларнинг товон бутни икки катор товон
суяклари орасида жой олади ва товонаро (интертарзал) бугимни х;осил
Килади. Купчилик кушларда туртта, баъзиларида учта, ^апоафрика туя-
кушида иккита бармокбулади. Бу бармокларнинг учтаси олдинга, битта-
си ёки иккитаси оркага, жаркалдиргочларда эса туртала бармоги х,ам
олдинга карат ил ган булади.
Кушларнинг чанок камари \амма курукликда яшовчи умурткали
\айвонлардаги сингари уч жуфт суякларнинг кушилишидан ^осил
булган. Узун ва сербар ёнбош суяги мураккаб думгаза билан кушилиб
кетади. Куймуч суяклари \ам, одатда катта булиб, ёнбош суягига
чоксиз кушилиб кетади. Бунинг аксича, к ° в суяклари ингичка
булиб, куймуч суякларининг ташки четига бирикади ватаёкча шак-
лида булади. Чанок суякларининг учапаси ^ам куймуч косаси ^осил
булишида иштирок этади. Чанок суяклари корин томонда бир-би-
рилан уиок туришини очи^чанок кушлар учун жуда характерли ва
тухум к$йишга лаёкатланиш деб караш керак.__
Download 87.29 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling