Kuydirish jarayoni

Metallarning kristallanishi. Metallarni suyuk xolatdan kattik xolatga utishi birlamchi kristallanish deyiladi. Suyuk fazaning past tempraturagacha sovishi uta sovish deyiladi. Kattik fazaning yukori tempraturagacha kizishi esa uta kizish deyiladi. Nazariy kristallanish (suyuklanish) tempraturasi bilan Amaliy kristallanish tempraturasi orasidagi ayirma uta sovish darajasi deyiladi va n xarfi bilan belgilanadi. Masalan, surmaning nazariy kristallanish tempraturasi 6310 S ga teng, uta sovish darajasi 410 Sga etishi mumkin, demak, uning amaliy kristallanish tempraturasi 631-41=5900 S buladi. Suyuk xolatdagi metallning kristallanish protsessii ikki boskichdan: kristallanish markazlari xosil bulish boskichi bilan shu markazlar tevaragida kristallarning usish boskichidan iboratligini ilmiy materialshunoslikka asos solgan olim D. K. CHernov 1878 yilda kursatgan edi. Kristallanish markazlari xosil bulishida suyuk metallardagi begona zarrachalar xam katta rol uynaydi. Sxemadan kurinib turibdiki, kristallanishning dastlabki paytida kristallar uz geometrik shakllarini saklagan xolda bemalol usadi, ammo usayotgan kristallar bir-biri bilan uchrashgan joylarda usishdan tuxtab, usish uchun tuskinlik bulmagan tomonga karab usa boshlaydi. Bunday sharoitda kristallning muntazam geometrik shakli buziladi. Muntazam geometrik shakli buzilgan bunday kristallar donalar yo kristallitlar yoki poliedrlar deb ataliadi.
Kaytish va rekristallanish xodisalari. Deformatsiyalangan metallni kizdirish jarayonida shu metall xossalarining deformatsiyalanishdan oldingi xoliga kelishi kaytish yoki xordik deb ataladi. Bu protsess natijasida metallning kattikligi va puxtaligi 20 – 30 % pasayadi, puxtaligi esa ortadi. SHuni xam aytib utish kerakki, kaytish protsessida metallning ichki tuzilishi uncha uzgamaydi va, shuning uchun, mexanik xossalari batamom tiklanmaydi, ba’zi fizikaviy xossalari, masalan, elektr utkazuvchanligi esa batamom tiklanadi. Metallning barcha xossalarini deformatsiyalanishdan oldingi xoliga batamom keltirish uchun uni yukorirok temperaturagacha kizdirish zarur. Kristall panjarasi asli xoliga kelgan mikroxajmlar yangi donalar usadigan markazlar bulib koladi. Bunday markazlar xosil bulishi va ularning buzilgan kristallar xisobiga usishi rekristallanish deb ataladi. Rekristallanish vaktida metallning deformatsiyalanishdan olidingi donalari tiklanmay, balki yangi donalar xosil buladi, ya’ni metall yangidan kristallanadi. Rekristallanish temperaturasining amaliy axamiyati goyat katta. Masalan, plastik deformatsiyalangan metallning deformatsiyadan oldingi strukturasini tiklash uchun bu metalllni rekristallanish temperaturasidan yukori temperaturagacha kizdirish kerak. Bu prsess rekristallizatsion yumshatish deb ataladi.
Termodinamika – issiqlik energiyasi bilan boshqa tur energiyalar orasidagi munosabatlarni organadi. termodinamika turli protsesslarda energiyaning bir turdan ikkinchi turga va sistemaning bir qismidan ikkinchi qismiga otishini (masalan, issiqlikni issik jismdan sovuq jismga otishi), shuningdek, berilgan sharoitda protsesslarning o’z-o’zicha borish yonalishi va chegarasini organadigan fandir. Termodinamikaning muhim vazifasi – tartibsiz harakatni iloji boricha tartibli harakatga aylantirish, issiqlik yordamida qanday qilib ko’p ish bajarish mumkin – shuni hal qilish.