L. B. Okun Elementar bóleksheler

Feynman diagrammaları — bólekshelerdiń óz-ara tásirlesiwlerin grafikalıq súwretleytuǵın 
diagrammalar. Maydanlıq uyıtqıwlardıń (bólekshelerdiń) tarqalıwın súwretleytuǵın sızıqlar 
menen olardıń lokallıq tásirlesiwin súwretleytuǵın tóbeler Feynman diagrammalarınıń 
(grafikleriniń) tiykarǵı elementleri bolıp tabıladı. Solay etip, qashıqlıqtaǵı tásirlesiwdiń quramalı 
processleri elementar lokallıq tásirlesiwge alıp kelinedi. Ádette, fermionlardıń tarqalıwına tuwrı 
sızıqtı, al bozonlardıń tarqalıwına tolqın tárizli sızıqtı paydalanadı. Eger processte bólekshelerdiń 
bir neshe sortları qatnasatuǵın bolsa, onda olardı bir birinen ayırıw ushın shtriхlanǵan, punktir, 
jarǵı tárizli, qos h.t.b. sızıqlardı paydalanadı. Feynman diagrammaları processlerdiń relyativistlik-
invariant táriyiplemesin beredi. Usıǵan sáykes 4-impuls tek bólekshelerdiń tarqalıwında ǵana 

---

113 
emes, al tóbelerde de saqlanadı. 
Feynman diagrammaları relyativistlik-invariant bolǵan uyıtqıwlar teoriyasınıń tiykarında 
jatadı. Esaplawlarda hár bir ishki sızıqqa bólekshelerdiń propagatorı, hár bir tóbege tásirlesiwdiń 
lagranjianınıń sáykes aǵzası sáykes keledi. Kurıqtı payda etetuǵın bólekshelerdiń 4-impulsi 
boyınsha integrallaw esaplanadı. Solay etip, Feynman diagrammaları hár qıylı processlerdiń 
amplitudaların esaplawdıń algoritmlerin beredi. 
Biz joqarıda kvantlanǵan maydannıń túsinikleriniń bóleksheler túsinigine qaraǵanda 
salıstırmas dárejede bay ekenligin bir neshe ret atap ótken edik. Bul jaǵday dara jaǵdayda, 
Feynman, Mandelshtamm, Faddeev hám Popovlardıń ańǵarǵanınday, spini birge teń yamasa 
birden úlken bolǵan maydanlar ushın ulıwma aytqanda bólekshelerdiń propagatorları menen bir 
qatarda "ruwhlar" dep atalatuǵın propagatorlardı da esapqa alıw kerek bolǵanda kórinedi. 
Dionlar — magnit zaryadlarına da, elektr zaryadlarına iye bolǵan gipotezalıq bóleksheler. 
Basqa sózler menen aytqanda elektr zaryadına iye magnit monopolleri bolıp tabıladı. Dionlar 
abellik bolmaǵan kalibrovkalıq teoriyalardıń arnawlı topologiyalıq ápiwayı bolmaǵan 
sheshimlerine sáykes keledi.