L. B. Okun Elementar bóleksheler
Download 2.39 Mb. Pdf ko'rish
|
okunlat
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kosmoslıq nurlar
|
Konformlı simmetriya — konformlıq túrlendiriwlerge, yaǵnıy baǵıtlardıń arasındaǵı
múyeshlerdi invariant etip qaldıratuǵın túrlendiriwlerge qarata simmetriya. Fizikada konformlıq túrlendiriwler gruppası dep ádette Minkovskiy gruppasındaǵı 15-parametrlik konformlıq gruppası túsinedi. Skalyarlıq funkciyalardıń keńisligindegi bul gruppanıń generatorları tómendegidey differenciallıq operatorlar menen beriledi: 𝑀 𝜇𝜈 = 𝑥 𝜇 𝜕 𝜈 − 𝑥 𝜈 𝜕 𝜇 , 𝑃 𝜇 = 𝜕 𝜈 , 𝐾 𝜇 = 2𝑥 𝜇 𝑥 𝜈 𝜕 𝜈 − 𝑥 2 𝜕 𝜇 , 𝐷 = 𝑥 𝜈 𝜕 𝜈 (𝜇, 𝜈 = 0, 1, 2, 3). Bul ańlatpalarda 𝑀 𝜇𝜈 menen 𝑃 𝜇 - konformlı gruppanıń podgruppası bolǵan Puankare gruppasınıń 10 generatorı. 𝐾 𝜇 — arnawlı sızıqlı emes konformlıq túrlendiriwdiń 4 generatorı, al 𝐷 — dilataciya generatorı (masshtabtıń ózgerisleri). Teńlemelerdiń konformlıq invariantlıǵınıń zárúrli bolǵan shárti olardıń masshtablıq invariantlıǵı bolıp tabıladı. Teńlemelerdiń masshtablıq invariantlıǵı ushın lagranjianda bólekshelerdiń massaları tipindegi ólshemlik parametrlerdiń yamasa 𝐺 𝐹 hám 𝐺 𝑁 tipindegi ólshemlik konstantalardıń bolmawı kerek. Konformlıq invariantlıqqa, mısalı, bir biri menen tásirlespeytuǵın fotonlardıń lagranjianı menen bir biri menen tásirlespeytuǵın massaǵa iye bolmaǵan neytrinolardıń lagranjianı iye. Massaǵa iye bolmaǵan kvarklar menen glyuonlardı táriyipleytuǵın хromodinamikalıq lagranjian da konformlıq invariantlıqqa iye. Biraq sońǵı jaǵdaylarda kvantlıq dúzetiwlerdi esapqa alǵanda konformlıq invariantlıq buzıladı (konformlıq anomaliya). Kosmoslıq nurlar — kosmos keńisliginen Jerge keletuǵın joqarı energiyaǵa iye bólekshelerdiń aǵısı (tiykarınan protonlardan turatuǵın, bunday aǵıstı dáslepki nurlanıw dep ataydı), sonıń menen birge tikkeley kosmos keńisliginen kelgen bólekshelerdiń atmosferanıń zatları menen soqlıǵısıwınıń saldarınan tuwılǵan bólekshelerdiń aǵısı (ekinshi gezektegi nurlanıw). Dáslepki kosmoslıq nurlanıw izotrop, onıń Quyashlıq qurawshısın esapqa almaǵanda (onıń bóleksheleriniń maksimallıq energiyası 10 GeV tiń shamasında) waqıttan ǵárezsiz. Energiyalardıń 10—10 6 GeV intervalında energiyası E (GeV) den úlken bolǵan dáslepki kosmoslıq nurlardıń aǵısı shama menen mınaǵan teń 1,7 · 𝐸 −1,6 𝑏ó𝑙𝑒𝑘𝑠ℎ𝑒 · 𝑠𝑚 −2 · 𝑠𝑒𝑘 −1 · 𝑠𝑡𝑒𝑟 −1 . 𝐸 > 10 6 GeV bolǵan jaǵdayda dáreje kórsetkishi 1,6 dan 2,2 ge shekem ósedi, sonlıqtan, mısalı energiyası 𝐸 > 10 7 GeV bolǵan bóleksheler 1 m 2 maydanǵa shama menen bir ret kelip túsedi. Kosmoslıq nurlarda pozitron, myuon, K-mezonlar, Λ-giperon ashıldı, adronlardıń kóp ret tuwılıw qubılısı hám, joqarı bolmaǵan dállikte bolsa da, onıń tiykarǵı nızamlıqları tabıldı. Atap aytqanda, feynmanlıq skeyling dep atalatuǵın skeylingtiń bazı bir kóriniwleri ashıldı. Kosmoslıq nurlarda tań qalarlıq, usı waqıtlarǵa shekem túsindirilmegen bir qatar qubılıslar, solardıń ishinde kentavrlar dep atalatuǵın qubılıs baqlandı. Kentavrlar 10 5 - 10 6 GeV energiyadaǵı kóp sanlı tuwılıwlardıń bir neshe aktı bolıp tabıladı. Bul jaǵdayda shama menen 100 dey zaryadlanǵan bóleksheler tuwıladı hám π 0 -bozonlar is júzinde tuwılmaydı. CERN degi proton- 120 antiproton kollayderinde kentavrlarda izlew kútilgen nátiyjelerdi bermedi. Biraq, múmkin, bul jerde massalar orayındaǵı energiya joqarıda gáp etilgen kosmoslıq nurlardaǵı energiyadan bir qansha kishi. Download 2.39 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|