L. B. Okun Elementar bóleksheler

Leptonlar — spini ½ ge teń bolǵan, kúshli tásirlesiwlerge qatnaspaytuǵın bóleksheler. Úsh 
zaryadlanǵan lepton: elektron e
-
, myuon μ hám τ-lepton hám úsh neytral lepton: elektronlıq 
neytrino ν
e
, myuonlıq neytrino ν
μ
hám tau-neytrino ν
τ
belgili. Usı bólekshelerdiń hár qaysısınıń 
sáykes antibóleksheleri bar: e
+
(pozitron), μ
+
, τ
+
hám úsh antineytrino: 𝜈̃
𝑒
, 𝜈̃
𝜇
, 𝜈̃
𝜏
("anti-nyu-tau" 
dep oqıladı). Elektromagnitlik tásirlesiwde zaryadlanǵan leptonlardıń jupları tuwıladı: 𝑒
+
𝑒
−
, 
𝜇
+
𝜇
−
, 𝜏
+
𝜏
−
. Ázzi ıdırawlarda zaryadlanǵan leptonlardıń hár biri "óziniń" antineytrinosı menen 
tuwıladı: 𝑒
−
𝜈̃
𝑒
, 𝜇
−
𝜈̃
𝜇
, 𝜏
−
𝜈̃
𝜏
. Eger barlıq leptonlar ózine tán kvant sanı (geyde leptonlıq "zaryad" 
dep atalatuǵın) bolǵan +1 ge teń leptonlıq sanǵa, al antileptonlar -1 ge teń kvant sanına iye dep 
boljansa, onda usı waqıtqa shekem baqlanǵan barlıq processlerde belgili bolǵan leptonlıq san 
saqlanadı. Leptonlıq sannıń saqlanbawı kútiletuǵın processler: protonnıń ıdırawı, qos β-ıdıraw, 
neytrinolıq oscillyaciyalar. 
Myuon menen τ-lepton ázzi tásirlesiwdiń esabınan ıdıraydı. Elektron stabilli. 
"Lepton" sózi grekshe "leptos" sózinen alınǵan hám ol mayda, tar degen mánisti ańǵartadı 

---

121 
(salıstırıńız: lepta — mayda grek monetası). 
LEP (LEP — ingliz tilindegi Large Electron Positron (Ring)) — CERN de qurılıp atırǵan 
elektronlar menen pozitronlardıń qarama-qarsı baǵıtta tarqalatuǵın dástelerinde isleytuǵın 
saqıyna tárizli kollayder. Saqıynanıń uzınlıǵı shama menen 27 km (±2 sm ruqsat etiledi). 
Dásteleriniń hár biriniń energiyası 50 GeV ke shekem, energiyanıń shashawlıǵınıń mánisi 80 MeV 
shamasında. Kútilip atırǵan jarqınlıq 10
31
sm
-2
·sek
-1
. Bahası shama menen 1 mlrd Shveycariya 
frankine teń bolǵan mashinanıń iske túsiwi 1989-jıldıń aqırına jobalastırılǵan. LEP tiniń birinshi 
gezektegi máselesi Z-bozonlardıń tuwılıwı menen ıdırawın izertlewden ibarat. 
𝑒
+
𝑒
−
→ 𝑍 
soqlıǵısıwlarındaǵı 𝑍-bozonınıń tuwılıw reakciyasınıń kese-kesimi rezonansta 4·10
-32
sm
2
shamasın quraytuǵın bolǵanlıqtan, LEP te hár bir 2-3 sekundta bir Ζ-bozonnıń tuwılıwı kerek. 
Keyinirek dástelerdiń hár biriniń energiyasın 80 GeV ke (II faza), al onnan keyin 125 GeV ke (III 
faza) shekem kóteriw názerde tutılǵan. Bul zaryadlanǵan W
±
-bozonlardıń 
𝑒
+
𝑒
−
→ 𝑊
+
𝑊
−
reakciyasındaǵı tuwılıwın baqlawǵa múmkinshilik beredi.