L. B. Okun Elementar bóleksheler


Download 2.39 Mb.
Pdf ko'rish
bet88/110
Sana06.10.2023
Hajmi2.39 Mb.
#1693144
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   110
Bog'liq
okunlat

Diraktıń magnit monopoli — gipotezalıq magnit zaryadı. Eksperimentte házirshe baqlanǵan 
joq. Monopol tárepinen payda etilgen magnit maydanı jetkilikli dárejede juqa bolǵan (sheksiz 
juqa), al ekinshi ushın jetkilikli dárejede uzaqta jaylasqan solenoidtıń ushınıń qasında payda 
bolǵan magnit maydanına usaydı (sonday solenoidtıń ekinshi ushında payda etilgen maydan 
antimonopoldiń maydanına usaydı. 
Solenoidtıń sheksiz jińishke hám sheksiz uzın bolǵan sabaǵınıń baqlanbawı, al tek 
monopoldiń baqlanıwı ushın tek onıń átirapın ushıp ótetuǵın elektronnıń tolqın funkciyasınıń 
fazası 2𝑛𝜋 ge teń bolıwına sáykes keletuǵın magnit maydanınıń aǵısınıń kvantlanıwınıń orın alıwı 
kerek (Bunday bolmaǵan jaǵdayda Bom-Aaronovtıń baqlanatuǵın interferenciyalıq effekti payda 
boladı). Joqarıda esletilip ótilgen faza mınaǵan teń: 
𝑒 ∫ 𝑨 𝑑𝒍 = 𝑒 ∫ 𝐻
0
𝑑𝑆. 
Bul ańlatpada 𝑨 - vektor-potencial, 𝐻
0
— solenoidtıń ishindegi maydan. Sońǵı integral 
solenoidtıń kóldeneń kesimi boyınsha alınadı. Magnit maydanınıń kúsh sızıqlarınıń 
saqlanatuǵınlıǵın esapqa alıp, monopolden 𝑟 qashıqlıǵındaǵı sferalıq simmetriyaǵa iye bolǵan 
magnit maydanınıń kernewligi ushın 
𝐻 = ∫ 𝐻
0
𝑑𝑆/4𝜋𝑟
2
ańlatpasın alamız. Eger 𝐻 tı (𝐻 = 𝑚/𝑟
2
) magnit zaryadı arqalı belgilesek, onda magnit zaryadı 
ushın 𝑒4𝜋𝜇 = 2𝜋𝑛 yamasa 𝜇 = 𝑛/2𝑒 teńliklerin alamız. Bul teńliklerde 𝑒
2
= 𝛼 = 1/137 (biz 
ℏ, 𝑐 = 1 birliklerin paydalanıp atırmız). 
Múmkin bolǵan normirovkalawshı túsinbewshiliklerden pútkilley qutılıwı ushın eki 
elektronnıń arasındaǵı potencialdı eki birlik (𝑛 = 1) monopoldiń arasındaǵı potencial menen 
salıstıramız. ℏ, 𝑐 = 1 birliklerinde birinshisi 𝛼/𝑟 ge, al ekinshisi 1/4𝛼𝑟 ge teń. 
Diraktıń magnit monopoli haqqındaǵı maqalası 1931-jılı baspadan shıqtı. ’t Хoft penen 
Polyakov spontan buzılǵan simmetriyaǵa iye (mısalı, хiggs maydanlarınıń tripleti bolǵan SU(2) 
gruppasında) abellik emes kalibrovkalıq modellerde shekli massaǵa iye bolǵan magnit 
monopolleriniń klassikalıq sheshimleri sıpatında bar bolıwınıń kerek ekenligin tapqannan keyin 
1974-jılı magnit monopolleri teoriyasına ekinshi ilhám keldi. Ullı birlesiw modellerinde usınday 
klassikalıq monopollerdiń bolıwı kerek: SU(5), SO(10) hám basqalar. Bunday modellerde olardıń 
massaları shama menen 10
16
—10
17 
GeV shamasına teń bolıwı kerek. Jerge túsetuǵın usınday 
úlken massalarǵa iye bolǵan reliktlik monopollerdiń tezliklerin bahalaw boyınsha olardıń tezligi 
jaqtılıqtıń tezliginiń 10
-3
in qurawı kerek. Kishi tezlikke baylanıslı zatlardıń monopollerdegi 
tormozlanıwınıń júdá ázzi bolıwı kerek. Usıǵan baylanıslı monopollerdi qalay tormozlaw hám 


122 
toqtatıw ushın neni islewdiń kerek ekenligi kórinip turǵan joq. Eger monopollerdi toqtatıwdıń sáti 
túsken jaǵdayda monopol menen antimonopoldiń annigilyaciyası reakciyasın baqlaǵan júdá 
qızıqlı bolǵan bolar edi. Bul annigilyaciyanıń ónimleri sıpatında ullı birlesiw modellerinde 
protonnıń ıdırawına juwapker bolǵan massaları júdá úlken bolǵan vektorlıq bozonlardıń ushıp 
shıǵıwı kerek (X hám Y). 
Ádebiyatta dáslepki úlken partlanıwdan qalǵan reliktlik monopollerdiń Álemdegi tarqalıwı 
haqqındaǵı isenimli bahalawlar joq. 

Download 2.39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   110




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling