Laboratoriya jumislari boyinsha qollanba

Tekseriw sorawlari.
1. R ha`m n tu`rindegi o`tkizgishler kontaktinin` qa`siyetin tu`sindirin`.
2. Yarimo`tkizgishli diodtin` du`zilisin ha`m onin` islewin tu`sindirin`.
3. Yarimo`tkizgishlerdin` qollaniw tarawlarin aytip berin`.
4. Kristall qatti denelerdin` energetikaliq zonalari qanday du`ziliske iye?
5. Elektronnin` effektivlik massassinin` fizikaliq ma`nisi ne?
6. Metallardin` salistirma elektr o`tkizgishligi temperatura menen qanday baylanisqa iye?
7. Relaksatsiya waqiti neni ko`rsetedi?
8. Qanday zatlar yarim o`tkizgishler dep ataladi?
9.Menshikli ha`m qosimtali yarim o`tkizgishler bir-birinen qanday qa`siyetleri boyinsha ajiraladi?
10. Menshikli yarim o`tkizgishlerdin` elektr o`tkizgishligi temperaturaga kanday boglangan?
11. Fermi halinin` fizikaliq ma`nisi qanday?
12. Qosimtali yarim o`tkizgishlerde elektr o`tkizgishlik qalay a`melge asadi?
13. Metall, yarim o`tkizgish ha`m dielektriklerdin` energetikaliq zonalari qanday o`zgesheliklerge iye?
Laboratoriya jumisi 9


MISNING ELEKTROKIMYOVIY EKVIVALENTINI VA ELEKTRON ZARYADINI ANIQLAW


Kerakli asbob va materiallar: 1) o`zgarmas tok manbai; 2) mis sul`fat tuzi suvdagi eritmasi qo`yilgan idish; 3) ikkita mis plastinka; 4) ampermetr; 5) soat; b) jilgichli reostat; 7) dempferli yoki reyterli analitik tarozi; 8) fil`tr qog`oz; 9) ulash simlari.
Nazariy ma`lumotlar. Kimyoviy toza suyuqliklarning ko`pchiligi dielektrikdan iborat, ya`ni elektr tokini yomon o`tkazadi. Masalan, distillangan suv, shakar va glitserinning suvdagi eritmalari dielektriklar hisoblanadi.
Tuz, kislota va ishqorlarning suvdagi va boshqa suyuqliklardagi eritmalari elektr tokini yaxshi o`tkazadi. Masalan, sul`fat kislota (H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>) ning yoki mis sul`fat tuzi (CuSO₄) ning suvdagi eritmalari elektr tokini yaxshi o`tkazgichlar hisoblanadi. Bunday eritmalardan elektr toki o`tganda elektrodlarda, ya`ni eritmadan tokni o`tkazish uchun tushirilgan plastinkalarda modda ajralishi ro`y beradi.
Elektr tokini o`tkazadigan va elektr tokining o`tishi jarayonida kimyoviy parchalanadigan moddalar-elektrolitlar yoki ikkinchi tur o`tkazgichlar, elektrolitdan elektr toki o`tganida elektrodlarda moddaning ajralishi hodisasiga esa elektroliz deb yuritiladi.
Elektroliz texnikada juda ko`p maqsadlarda qo`llaniladi. Bir metallning sirtini boshqa metallning yupqa qatlami bilan elektrolitik usulda qoplanadi. Masalan, metallardan yasalgan uy-ro`z`or asboblarning sirti elektrolitik usulda nikellanadi. Yoki metallarni turli aralashmalardan tozalashda ham elektroliz qo`llaniladi, Masalan, rudadan toza misni ajratishda, boksitlar qotishmasidan alyuminiyni olishda elektroliz qo`llaniladi. Bunday misollarni ko`plab keltirish mumkin.
Erituvchi ta`sirida erigan modda molekulalarining ionlar ga ajralishi elektrolitik dissotsiatsiya deb ataladi. Mis kuporosining suvdagi eritmasida, uning ixtiyoriy molekulasi musbat ikki zaryadli Su<sup>2</sup> va manfiy SO<sub>4</sub><sup>2-</sup> ionlarga ajraladi. Mis kuporosi molekulalarining suvdagi dissotsiatsiyalanishini quyidagicha ko`rsata olamiz:

Bu erda strelkalarning yo`nalishlari jarayonning ikkala yo`nalishda o`tishini, dissotsiatsiya bilan bir qatorda eritmalarda qarama-qarshi ishorali ionlarning o`zaro birikib ney­tral molekulaga aylanishi-rekombinatsiyasi ham mavjudligini ko`rsatadi.

Elektrolitlarda ionlar parchalanish jarayonida hosil bo`lib, eritma hajmi bo`ylab xaotik harakatda bo`ladi. Endi miskuporosining suvdagi eritmasiga ikkita ko`mir plastinka tushirib, ularni tok manbaining qutblariga ulaylik (44-rasm).