Laboratoriya jumislari boyinsha qollanba

O`tkizgish qarsılıg`ın turaqlı tok ko`pirshesi ja`rdeminde o`lshew ha`m esaplaw na`tiyjeleri

T/n	, m	,m^2	Ret, Om	,m	,m	Rx, Om	x>, Om	, Om		, Om m
1
2
3
4

Bul usıl ja`rdeminde o`tkizgishlerdin` qarsılıg`ın o`lshew arqalı olardın` salıstırmalı qarsılıg`ın o`lshew mu`mkin.

LABORATORİYaLIQ JUMIS №6


TERMOELEMENTTİ GRADUİROVKALAW
Jumıstın’ maqseti: Termoelementlik qubılıs penen tanısıw, termoparanı graduirovkalaw ha’m onı paydalanıw.
Kerekli a’sbap ha’m u’skeneler: Termoparalar 2 dana, sezgirligi joqarı galvanometr, 0-100⁰S shkalalı 2 termometr, paydalanılatug’ın termoparalar jaylasatug’ınday eki ximiyalıq stakan, elektroplitka, tutastırıwshı sımlar.


Teoriyalıq mag’lıwmatlar
Egerde ha’r qıylı metallardın tayarlang’an eki yamasa bir neshe o’tkizgishlerdi bir-birine ushların kepserlep yamasa joqarı temperaturada eritilip biriktirilse ha’m olardan tuyıq shınjır jasalsa, biriktirilgen jerlerinde temperatura ha’r qıylı bolg’an jag’dayda shınjırda tok payda boladı. Sebebi, olardın’ birikken jerlerinde ha’r qıylı temperaturada bolsa, shınjırda termoelektr qozg’awshı ku’sh payda boladı. Kontakt potentsiallar ayırması erkin elektronlardın’ tıg’ızlıg’ı ha’m olardın’ kristallıq reshetkaları menen baylanısları ha’r qıylı metallar ushın, birdey bolmawı menen tu’sindiriledi.
Egerde bizin’ qarap atırg’an o’tkizgishimiz eki tu’rli metalldan bolsa ha’m birikken jerlerinin’ temperaturaları birdey bolsa, shınjırda tok payda bolmaydı, potentsiallardın’ bag’ıtları eki kontakta bir-birine qarama-qarsı boladı. Shınjırdag’ı juwmaqlawshı elektr qozg’awshı ku’sh nolge ten’ boladı.
Termoelektrlik qozg’awshı ku’shlerdin’ payda bolıw sebebin tu’sindiriw ushın to’mendegi jag’daydı qarap o’teyik. Meyli bizin’ shınjırımız A ha’m V o’tkizgishlerden turıp. 1- su’wrettegidey tuyıq shınjırdan ibarat bolsın.

1-su’wret

Kontaktlardın’ birikken jerlerinin’ sa’ykes temperaturaların T₁ ha’m T₂ dep belgilew kiritemiz ha’m T₁>T₂ bolsın Olay bolsa, 1 kontakttag’ı jıllılıq ta’sirinen, olardın’ tezligi 2 kontaktta elektronlardın’ diffuziyalıq ag’ımın payda etedi. Egerde paydalanıp atırg’an A ha’m V metallardın’ (konstantan - temir) ornına yarımo’tkizgishti paydalansaq, onda temperaturasının’ artıwı menen elektronlardın’ kontsentratsiyası ko’beyedi. Na’tiyjede qosımsha elektronlardın’ diffuziyalıq ag’ımı payda boladı. Solay etip shınjırg’a termoelektrlik qozg’awshı ku’shtin’ shaması kontaktlardag’ı temperaturalar ayırmasına baylanıslı boladı. Eger T₁ ha’m T₂ ler bir-birinen az shamag’a o’zgeretug’ın bolsa, termoelektrlik qozg’awshı ku’sh (e.q.k) di to’mendegishe ko’rsetiwge boladı.

Kontaktlardın’ temperatura (T₁ ha’m T₂) ayırmasın 1⁰S – g’a arttırg’anda payda bolatug’ın termoelektrlik ku’shti xarekterleytug’ın shamanı menen belgileymiz. A’dette bul shamalar metallar ushın onlag’an gradusqa ten’ bolıp, temperaturag’a az baylanıslı, al yarımo’tkizgishlerde temperaturag’a g’a’rezli boladı.