Laboratoriya

TUZNING ERISH ISSIQLIGINI ANIQLASH 
Moddalami erishida kuzatiladigan xodisalar
a) H aroratning o ’zgarishi.
Ikkita probirkaga (1/3 hajmda) suv solib haroratni o ’lchang. Birinchi probirkaga
2-3 g am moniy nitrat qo ’shing va ohista term om etr bilan aralashtiring, eng past 
haroratni qayd qiling. Ikkinchi probirkaga bir necha bo’lakcha natriy gidroksidi 
soling, aralashtirib eng yuqori haroratni aniqlang. Qanday moddani erishida issiqlik 
ajraladi yoki yutiladi. Kuzatilgan xodisalar sababini tushuntiring.
b) H ajm ning o ’zgarishi.
Probirkaga (1/3 hajmda) suv soling v a extiyotlik bilan teng hajmda spirt 
qo’shing. Probirkada suyuqlikning balandligini rezina xalqa bilan berkitib, yaxshilab 
aralashtiring. Sovigandan so’ng suyuqlikning balandligini aniqlang. Kuzatilgan 
hodisani sababini tushuntiring.
c) Kristallam ing buzilishi va solvatlarning hosil b o ’lishi.
Yodning 2-3 ta kristallarini probirkada qizdiring. Yod bug’lari hosil bo’lishini 
kuzating. M oddaning bug’ holatdagi m aydalanish darajasi qanday?
1. 
Ikkita probirkaga 1-2 ta yod kristallarini soling. Birinchisiga ozgina benzol, 
ikkinchisiga esa spirt qo ’shing v a yaxshilab aralashtiring. Hosil bo’lgan eritmaning 
rangi qanday? Kuzatilgan hodisalam i tushuntiring.
31

---

Tuzning eruvchanligini aniqlash
M aydalangan kaliy nitratdan texnik tarozida 25-27 g tortib oling va 
kolbada 25 m l suvda qizdirib eritib, aralashtiring. Keyin kolbadagi eritmani suv bilan 
xona haroratigacha sovuting. N im a kuzatildi? Qanday eritm a hosil b o ’ldi?
Eritmani quruq filtrda B yuxner voronkasi bilan vakuum da filtrlab, cho’kmadan 
ajrating v a haroratini o ’lchang.
Q uruq farfor tovoqchasini tarozida tortib, unga taxm inan 10 ml eritmani solib, 
yana tarozida torting. Tovoqchadagi eritm a ustiga tortilgan voronkani berkitib (nima 
uchun tortilgan) asta-sekin qizdiring. Qizdirishni eritm a batam om bug’languncha va 
voronka quriguncha davom ettiring. Sovutilgandan so’ng tovoqcha va voronkani 
og’irligini aniqlang. H am m a suv batam om bug’langanini qanday tekshirish mumkin.