Lavrov vitaliy alekseyevich mamatmusayev toxir shaydulovich

5. Qal‟alar - qishloq xo„jalik rayonlari -
rustaklar markazlari 
 
Xorazmning Qavat qal‟a tipidagi keng yastangan manzilgohlari ko„p sonli 
qo„rg„onlar - qishloq xo„jalik rayonlari - rustaklar markazlari bilan boshqarilgan. 
Bu tobe rustaklar himoyasi uchun yaratilgan yirik feodallarning katta bo„lmagan, 
kuchli mudofaalangan shaharcha-qarorgohlaridir. 
Fortifikatsion, ya‟ni harbiy muhandislik qurilmalari qo„rg„onning dekorativ 
to„siqlariga aylangan. Shu tufayli davlat istehkomlari chegaralarda qanday bo„lsa, 
uning ichki hududida ham xuddi shunday mukammallashgan.
Kichik rayon shahar-qo„rg„onlari, provinsial qarorgohlar ichida Guldursun, 
Qavat qal‟a va boshqalarni qayd qilish mumkin. Bu shaharchalarning devorlari 
ichidagi oddiy qurilmalar yo„q bo„lib ketgan. Ammo fortifikatsiyaning butun 
murakkab sistemasi yetarlicha saqlangan. Asosiy devorlar va burjlardan tashqari, 
bu yerda devorlarning o„zining harbiy minoralari bilan oldinga chiqarilgan ikkinchi 

---

103 
qatori mavjud. Alohida e‟tibor ilgarigidek kirish qismiga qaratilgan. Jonboz qal‟a 
qadimiy qo„rg„oni bo„yicha biz yuqorida qayd etgan “labirint” g„oyasi o„zining 
keyingi rivojiga erishgan. Minoralardan yo„l tepaga, qo„rg„on darvozalarining ikki 
chetidagi boshqa juft minoralarga boradi. Darvozaoldi mudofaasining murakkab 
ishlanmasi Guldursunda ham, Qavat qal‟ada ham, Qiz qal‟ada ham bajarilgan. 
Turli vaqtdagi qatlamlanishlardan ko„rinadiki, himoya qurilmalari doimo 
mukammallashgan. 
Ko„p hollarda eramizning boshlaridayoq yuzaga kelgan eski qo„rg„onlar 
foydalanilgan. Masalan, aholi tomonidan ilk o„rta asrlarda tashlab ketilgan va XII 
asrda qayta hayot boshlagan antik davrning tipik shaharchasi Guldursunni keltirish 
mumkin. Qo„rg„on anchagina qayta qurilgan, istehkomlarning eski sistemasi yangi 
talablar bilan muvofiqlikda zamonaviylashtirilib, tashqi devor paxsa qoplama bilan 
qalinlashtirilgan, shinaklar ko„pincha yopib yuborilgan. 
Qo„rg„on shakllariga o„xshatilgan, cho„ziq nozik nisbatlarga ega dekorativ 
burama bilan qoplangan, qo„rg„onlarning dekorativ to„siqlari ichida bu qo„rg„on-
shaharchalar o„zining oddiy, og„ir shakllari bilan ajralib turgan. Ularda maqsadga 
muvofiqlik va konstruktiv zarurat go„zallikdan ustun qo„yilgan.