Layli va majnun

E y har sorikim, qilib tajalli,
Ul m azhar o‘lub jahonda Layli.
E y oniki Layli aylab otin,
M ajnun qilmoq qilib sifotin.
Ikkinchi bob M unojotni o‘z ichiga oladi. M azkur bobda 
Navoiy Allohga m urojaat qilib, uni borliqni yaratgan yagona va 
oliy zot deb deb ataydi va o‘z gunohlarini, xatolarini kechirishni 
iltijo qiladi. Shoir dostonni yozishga k irishar ekan, Xudodan 
o‘ziga madad va ko'm ak so‘raydi:
Yo Rab, eshigingda ul gadomen,
Kim, boshtin ayoqqacha xatomen.
M ushkum bu xatoda bo'ldi kofur,
K ofur ila mushkum o'ldi benur...
Boq dard-u malolatimg'a, yo Rab,
Rahm ayla bu holatimg‘a, yo Rab...
Shukrungg"a tilim ni qoyil ayla,
Sajdangg'a boshimni moyil ayla...
Bo‘l rohnamun mango ul ishga,
Kim, bo'lsa sanga rizo ul ishga...
D ostonning uch in ch i bobi M uham m ad (s.a.v) m adhiga 
bag‘ishlangan. Bu bobda Navoiy Rasululloh (s.a.v)ni risolat 
sipehri (payg'abarlik osmoni)ning quyoshi deb atab, Odam Atoni 
uning daraxtidagi mevaga o‘xshatadi. Kitobat san’ati vositasida 
payg‘am barlik m uhri - xotam ning 
- “alif” va 
- “te ”sida 
uning oti yashiringanini aytadi:
119

---

Ul muhri x u tu ti vasfi zoting,
X otam “a l i f ’i-yu “te"si oting.
Navoiy na’tn i Payg‘ambar(s.a.v.) va uning oilasiga yuz ming 
salavot-u vasflar aytish bilan yakunlaydi. 
'
To‘rtinchi bob Me’roj tu n i t a ’rifiga bag‘ishlangan. Bob nomi 
muayyan tarzd a asarning bosh qahram onlaridan b iri (Layli) 
ning nomi bilan uyg‘unlik kasb etadi: “Ul shomi visolingkim, 
“Val-layli izo yag‘sho” (“Tun qorong‘iligi bilan qasam ichaman”) 
oyati bo‘la olg‘ay aning shonida savodi yozilmog‘i...”
Navoiy me’roj tunini ta ’rifla r ekan, bu tunning rangini toza 
mushk rangiga o‘xshatib, uning har bir yulduziga quyosh rashk 
etadi deb yozadi:
K im rangi edi chu mushki nobi,
H ar yulduzi rashki oftobi.
A lisher Navoiy dostonning ushbu bobida Rasululloh (s.a.v.)- 
ning mahbub (Haq) vasliga orzumand bo‘lishlari (Mahbub xayoli 
birla mashg‘ul), uning huzuriga ketayotganlarida behush bo‘lish- 
lari (Solib o‘zin anda bexudona) bilan bog‘liq holatlarni keyin- 
chalik dostonning asosiy qismida Majnun tim soliga ko‘chiradi.
Navoiy Muhammad payg‘am bar (s.a.v.)ning Buroq otiga 
minib, ko‘kka ko‘tarilish in i tashxis san’ati vositasida bay on 
qilar ekan, sayyoralar, yulduzlar, o‘n ikki b urjlarning nomlari- 
nigina emas, ularning xususiyatlarini ham ko‘zda tu tib , Me’roj 
tunining m o'jizaviy holatini tasvirlaydi. Shoirning yozishicha, 
payg‘ambar Allohning huzuriga oy bo‘lib borib, quyosh bo‘lib 
qaytdi, gavhar bo‘lib borib, Ummon dengiziga aylanib keldi: 
Oy bordi-yu keldi mehri raxshon,
Dur bordi-yu keldi bahri Ummon.
Dostonning 5-bobi so‘z ta ’rifi, Nizomiy Ganjaviy va Amir Xus­
rav Dehlaviy madhini o‘z ichiga oladi. Navoiy dastlab so‘zga ta ’rif 
berar ekan, uni eng ajoyib gavhar, mavj urgan dengizga o'xshatadi: 
E y so‘z, ne balo ajab guharsen,
Gavhar neki, bahri mavjvarsen...
A ytib sovumas tarona sen-sen,
Olib qurumas xizona sen-sen.
120

---

Nizomiy Ganjaviy madhida talm ih san’atining yetakchilik 
qilishini kuzatish mumkin. U fazilatda Turdagi Muso, qanoatda 
Qofdagi Anqoga o‘xshatiladi:
H am Turi fa zilat uzra Muso,
H am Qofi qanoat uzra Anqo.
U Ganjada ganj (xazina)dek yashirinib, besh ganj (“Xamsa”)- 
ni nishon qilib ketdi:
Ul Ganjada ganjdek nihoni,