Лекциялар курси тошкент-2018

Иқтисодий самарадорлик самарадорликка қараганда бир мунча тор
маънони англатади. У қабул қилинаётган қарорларнинг хўжалик
юритишда мақсадга мувофиқлигини тавсифлайди ҳамда барча ҳолларда
самаранинг унга эришиш учун кетган харажатлар (ишлаб чиқариш
ресурслари)га нисбати сифатида аниқланади. Харажатлар қанчалик кам
бўлса (маҳсулот сифатига таъсир қилмаган ҳолда), самара шунчалик
ортади, демак, иқтисодий самарадорлик ҳам ортади.
Ижтимоий-иқтисодий 
самарадорлик
ишлаб 
чиқариш
самарадорлигини меҳнат шароитларини, унинг ижодкорлик мазмунини
бойитиш, ақлий ва жисмоний меҳнат ўртасидаги фарқни йўқотишни
инобатга олган ҳолда тавсифлайди.
Янги техниканинг иқтисодий самарадорлиги барча саноат
тармоқларида, илмий-текшириш 
институтларида, лойиҳалаш
ташкилотларида тегишли тадбирларни аввалги йиллардаги ўзлаштириш
натижаларини ифодаловчи ҳужжатлар асосида аниқланади.
Илмий-техникавий тадбирларнинг кўп йиллик тажрибаларига
асосланган турли кўрсаткичлар, жумладан, машина ва техникавий
воситаларни ишлаб чиқариш ҳамда улардан фойдаланиш натижасида
эришиладиган йиллик иқтисодий самарадорлик қуйидагича аниқланади:
[
]
S
А
П
а
Э
-
×
×
-
×
=
2
2
1
3
3
Бу ерда: 3
1
ва 3
2
– мавжуд ва янги техника ёрдамида
маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш харажатлари (келтирилган
харажатлар);
а – янги техникавий воситаларнинг сифатини, нисбий афзаллигини
ифодаловчи коэффициент бўлиб:
н
н
E
P
Q
E
P
Q
а
+
+
=
2
1
1
2
Бу ерда: Q
1
ва Q
2
– мавжуд ва янги техникавий воситалар бирлиги
ёрдамида йил давомида ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми;
Р
1
ва Р
2
– мавжуд ва янги техникавий воситалар кийматидан уларни
тиклаш учун ажратмалар салмоғи;
Янги техника самарадорлигини ҳисоблаш қиёсий самарадорликни
аниқлаш тамойилларига асосланади. Ҳозирги кунда бундай ҳисоб-
китоблар халқ хўжалигида янги техникадан, ихтирочилик ва
риционализаторлик 
таклифларидан 
фойдаланишнинг 
иқтисодий
самарадорлигини аниқлаш услубиёти асосида амалга оширилади.
Бу услубиётга биноан иқтисодий самара қуйидаги формула билан
ифодаланади:

---

26
(
)
2
2
1
А
Х
Х
C
×
-
=
Бу ерда: С – йиллик иқтисодий самара, сўм;
Х
1
ва Х
2
– янги техника ёрдами билан тайёрланган маҳсулот
бирлигига сарфланган келтирилган харажатлар (Т
+Е
н
х К);
А
2
– ҳисобот йилида янги техника ёрдамида ишлаб чиқарилган
маҳсулотнинг йиллик ҳажми.
Янги техниканинг самарадорлигини ҳисоблаш ва таҳлил этиш унинг
ижтимоий натижалари ва оқибатларини ҳам ҳисобга олиш керак бўлади.
Улар жумласига, меҳнат шароитларини яхшилиш, хавфсизлик ва
қулайликни таъминлаш, ходимларнинг билими ва илми ҳамда малакасини
ошириш, атроф муҳитни муҳофаза қилиш, инсон фаолияти учун энг яхши
шароитлар яратиш киради.