Lektsiya №15

3. Kompyuter tarmaqlari strukturasi
Tarmaq strukturasında kommunikatsiyalıq ha`m abonent kishi tarmaqlardı aytıp o`tiw mu`mkin.
Esaplaw tarmag`ı ob`ektlerinin` birge islesiw usıl ha`m qag`ıydaları jıynag`ı protokol dep ataladı. Tarmaqta protokol bul – adamlar ushın so`ylesiw tili sıyaqlı. Ha`r qıylı protokollar paydalanatug`ın tarmaqlar o`zara tu`sinispeydi.
Standartlastırıw boyınsha xalıq aralıq sho`lkem (ISO – International Organization for Stendartization) ta`repinen ashıq sistemalardın` o`zara islesiw modeli (Open System Interconnection (ISO)) dep atalıwshı standart protokollar sisteması islep shıg`ılg`an. Ashıq sistema – bul qabıl etilgen standartlarg`a sa`ykes basqa sistemalar menen o`zara islesiw ushın dostup berilgen sistema.
Lokal esaplaw<sup>2</sup> tarmaqları dep elementleri – esaplaw mashinaları, terminallar, baylanıs apparaturaları – bir-birinen kishi aralıqta jaylasqan tarmaqqa (10 km) aytıladı.
Lokal tarmaq a`dette bir laboratoriya, ofis, bo`lim yamasa firma ishinde ornalastırılg`an ha`m bo`listirilgen informatsiyanı qayta islew, uzatıw ha`m jıynaw ushın arnaladı.
Qa`legen esaplaw tarmag`ının` wazıypası – tarmaqqa jalg`ang`an paydalanıwshılarg`a informatsiyalıq ha`m esaplaw resursların beriw.
Lokal esaplaw tarmag`ının` internet penen baylanısı xost-komp`yuter arqalı orınlanadı.
Wazıypası boyınsha lokal esaplaw tarmag`ı to`mendegishe bo`linedi:
Tarmaqta jalg`ang`an komp`yuterler sanı boyınsha kishi (10-15 komp`yuter), orta (50 ge shekem) ha`m u`lken (50 den ko`p) bolıp bo`linedi. Territoriyalıq jaylasıwı boyınsha lokal esaplaw tarmag`ı kompakt jaylasqan (bir imaratta) ha`m bo`listirilgen (ha`r qıylı imaratlarda) bolıp bo`linedi.
Lokal esaplaw tarmag`ı mag`lıwmat o`tkeriw qa`bileti boyınsha 3 toparg`a bo`linedi:

• 
  kishi o`tkeriw qa`biletli (mag`lıwmat o`tkeriw qa`bileti 10 Mbit/s qa shekem). Baylanıs kanalı sıpatında jin`ishke koaksil kabel` yamasa juplı oram paydalanadı.
  
• 
  ortasha o`tkeriw qa`biletli (birneshe onlap Mbit/s). Baylanıs kanalı sıpatında juwan koaksil kabel` yamasa «ekran» juplı oram paydalanadı.
  
• 
  u`lken o`tkeriw qa`biletli (mag`lıwmat o`tkeriw tezligi ju`zlep ha`tte mın`lap Mbit/s). Baylanıs kanalı mıpatında optik-talshıqlı kabel` paydalanadı.
  

Topologiyası boyınsha informatsion esaplaw tarmaqları shinalı, ilmekli, radial, tolıq baylanıslı, ierarxiyalıq ha`m aylanba bolıp bo`linedi.
Paydalanatug`ın komp`yuter tipi boyınsha olar bir tiptegi ha`m bir tiptegi emes bolıp bo`linedi. Bir tiptegi lokal esaplaw tarmag`ında birdey operatsion sistemag`a ha`m birdey tiptegi abonent ortalıqları quramına iye bir tiptegi komp`yuterler paydalanadı.
Basqarıwdı sho`lkemlestiriw boyınsha lokal esaplaw tarmag`ı to`mendegishe bo`linedi:

• 
  oraylastırılg`an basqarıwg`a iye lokal esaplaw tarmag`ı;
  
• 
  detsentralizatsiyalang`an<sup>3</sup> basqarıwg`a iye lokal esaplaw tarmag`ı;