Lektsiya №15

3.1 Bir rangli lokal tarmaq
Oraylastırılmag`an basqarıw. Oraylastırılg`an basqarıwı joq tarmaqta (olardı bir rangli lokal tarmaq depte ataydı – peer-to-peer) birden-bir oraylıq basqarıwı joq ha`m mag`lıwmatlar saqlaw ushın birden-bir qurılması bolmaydı. Tarmaqta basqarıw funktsiyası bir stantsiyadan ekinshisine o`tkeriledi, tarmaq operatsion sisteması barlıq jumıs stantsiyası boyınsha bo`listirilgen. Tarmaqtın` ha`r bir stantsiyası ha`m klient ha`m serverdin` funktsiyaların orınlawı mu`mkin. Ol basqa jumıs stantsiyasının` talaplarına xızmet ko`rsetiwi ha`m o`z talapların tarmaqqa taslawı mu`mkin. Tarmaq paydalanıwshılarına basqa jumıs stantsiyasına jalg`ang`an barlıq periferiyalıq qurılmalar ashıq. Biraq tarmaqta serverdin` bolmawı adminstratorg`a, resurslardı oraydan basqarıwg`a mu`mkinshilik bermeydi. Bir rangli tarmaqqa jalg`ang`an ha`r bir komp`yuter o`zinin` jeke tarmaq programmalıq qurallarına iye. Bul tarmaqta sistemanı ken`eytiw ju`da` u`lken mug`dardag`ı jumıs stantsiyaları baylanısıwına alıp keledi. Bunday sistemanı na`tiyjeli basqarıw mu`mkin emes.
Bir rangli tarmaqtın` jetiskenligi:

• 
  bahası to`menligi;
  
• 
  joqarı isenimlilik;
  

Kemshiligi:

• 
  jumıs stantsiyaların jalg`aw mu`mkinshiligi azlıg`ı (10 nan artpawı);
  
• 
  tarmaqta basqarıw qıyınlıg`ı;
  
• 
  stantsiyada programmalıq ta`miynattı jan`alaw ha`m o`zgertiw qıyınshılıg`ı;
  
• 
  informatsiya qa`wipsizligin ta`miynlew quramalılıg`ı;
  

Bir rangli tarmaq Microsoft Windows for Workgroups, Novell Netware Lite, Antisoft LAN tastie tarmaq operatsion sistemaları tiykarında jaratıladı.


3.2 Server lokal tarmaq
Oraylastırılg`an basqarıwg`a iye tarmaqlarda (olardı eki rangli yamasa server tarmaq dep ataydı) bir komp`yuter (server) barlıq jumıs stantsiyaları paydalanıwshıları ushın arnalg`an protseduranı iske asıradı, jumıs stantsiyaları ha`reketin basqaradı ha`m birqatar xızmet tu`rlerin orınlaydı. Server klientten kelgen talaptı orınlaydı. Talaptın` orınlanıw na`tiyjesi klientke beriledi. Server ulıwma paydalanıwshı mag`lıwmatlardı saqlawdı ta`miynleydi, sol mag`lıwmatlarg`a dostup sho`lkemlestiredi ha`m mag`lıwmatlardı klientke beredi. Serverli tarmaqlarda tek serverde bar tarmaq resursları tikkeley ashıq boladı. Basqa jumıs stantsiyaları disklerinde saqlanatug`ın programmalar ha`m mag`lıwmatlar paydalanıwshıg`a server arqalı yamasa tarmaqqa ornatılg`an jumıs stantsiyaları resurslarına dostup beriwshi arnawlı programmalar ja`rdeminde dostup qoyılg`an bolıwı mu`mkin.
Serverde informatsiyanı klientlerge beriw ha`m saqlaw jumısların orınlaytug`ın sistemalar «fayl-server» dep ataladı.
Serverde mag`lıwmatlardı saqlaw menen bir qatarda informatsiyanı qayta islew orınlanatug`ın sistemalar «klient-server» dep ataladı.
Serverli lokal esaplaw tarmaqlarının` jetiskenligi:

• 
  Jumıs stantsiyaları sanının` sheklenbegenligi;
  
• 
  Bir rangli tarmaqqa salıstırg`anda basqarıw a`piwayılıg`ı;
  
• 
  Joqarı ha`reket tezligi;
  
• 
  İsenimli informatsiya qa`wipsizlik sisteması;
  

Kemshilikleri:

• 
  Bahası joqarılıg`ı;
  
• 
  Tarmaqtın` ha`reket tezligi ha`m isenimliliginin` serverden g`a`rezliligi;
  
• 
  Bir rangli tarmaqqa salıstırg`anda to`men uqıplılıg`ı;
  

Serverli tarmaqlar ken` tarqalg`an. Banday tarmaqlar ushın tarmaq operatsion sistemaları Microsoft LAN Manager, IBM Novell Netware.