Ligi farg’ona davlat universiteti

Asosiy adabiyotlar:

1. 
   Карандашев В.Н. Психология введение в профессию 2- э изд-М.: Смысл, 2003.
   
2. 
   Myers D.G. Psychology. Ninth Edition. – Worth Publishers, 2010. – 910
   
3. 
   A History of Modern Psychology / Duane P. Schultz, Sydney Ellen Schultz. Series: PSY 310 History and Systems of Psychology. Hardcover: 432 pages. Publisher: Cengage Learning; 10 edition (February 22, 2011).Language: English. ISBN-10: 1133316247.ISBN-13: 978-1133316244
   
4. 
   Карандашев В.Н. Психология введение в профессию.-М.: Смысл, 2000.
   
5. 
   Климов Э.А.Пут в профессию. СПб., 1998.
   
6. 
   Платонов К.К. Проблемы способностей.М., 2000.
   
7. 
   Платонов К.К.Науcҳная организация психология труда. М., 2001.
   

4-MAVAU: MEHNAT EKSPERTIZASI
REJA:
1. Mehnat ekspertizasining vazifasi
2. Prognostik psixologik ekspertiza
Maqsadi: Mehnat ekspertizasi, kasbga yo’naltirish, konsulptatsiya, tanlash va ko’nikishning maqsad va vazifalarini tushunish; shu bilan birga bu asosiy qoidalarni o’z o’quv yurti sharoitida ьoyat to’la amalga oshirish imkonini o’ylashdan iborat.
Mehnat ekspertizasi - bu mutaxassislar tomonidan insonning 'konkret kasbga yaroqliligini aniqlashdir.
Mehnatning u yoki bu turiga yaroqlilik (kasbga yaroqlilik) quyidagilar bilan belgilanadi: kishining yoshi, sog’liьi, tayyorlik darajasi; zarur bilim, malaka va ko’nikmaga egaligi; kerakli kasbiy layoqatlar yiьindisi sifatidagi talant va mazkur kasb bo’yicha ishlash istagi. Biroq u sotsial sharoitga ham, kishining jinsiga ham bog’liq.
harbir kasbda sanab o’tilgan shartlar o’ziga xos bo’ladi, shuning uchun ham mehnat ekspertizasi harxil bo’ladi. Ekspertiza uchun harxil mutaxassislar va tashkilotlar: vrachlar, psixologlar, pedagoglar, injenerlar va boshqa mutaxassislar, qabul komissiyasi, kadrlar bo’limi, ishchi kuchi to’plovchilar, ‘arbiy komissariat, vrach-mehnat ekspertizasi komissiyasi (VTEK), ‘arbiy vrach komissiyasi (VVK), mashinist-lokomotivchilar, shofyorlar, shaxtyorlar tanlash bo’yicha komissiyalar jalb qilinadi.
Mehnat ekspertizasi, uning tashkiliya formasidan qat’i na-zar,, quyidagi umumiy masalalarni bajaradi: 1) mazkur kishi muayyan ishni boshlay oladimi; 2) u o’zi egallagan vazifa lavozi-mida ishlab. ketadimi; 3) mazkur kishidan qaysi ishda foydalan-sa yaxshiroq bo’ladi; 4) agar baxtsiz ‘odisa yuz bersa, u ishchining xususiyatiga qay darajada bog’liq bo’lgan hamda xususan, uni ishga qo’yilganda xato qilinmaganmi.
Bu masalalar mehnat ekspertizasining mazkur kasb vazifa-lari hamda ularni hal qilish metodlarini belьilaydi.
Mehnat faoliyatining barcha turlarida mehnat ekspertizasining asosiy vazifalari: 1. Yoshi, sog’liьi, ma’lumoti, psixologik yoki qandaydir boshqa sabablarga ko’ra noqobil bo’lgan kishi ishga kirishishning oldini olish. 2. Mazkur kasbga layoqatli, ixtisos bo’yicha ish vazifasini o’z sog’liьi va tegishli mehnat unumdorligiga zarar yetkazmay bajara oladiьan kishilarni tanlash. 3. Bajarayotgan mehnat turiga negadir layoqatsiz bo’lib qolgan shaxsni o’z vaqtida ishdan chetlashtirish, dam berish, davolash yoki boshqa, kuchi yetadigan ishga o’tkazish. 4. U yoki bu kishi mehnatning qaysi turiga layoqatli ekanini aniqlash va unga kasbiy konsulьtatsiya tarzida u yoki bu mehnat turini tavsiya qilish.
Mehnat ekspertizasining bu asosiy vazifalaridan harbiri unga tegishli bo’lgan metod bilan hal qilinadi. Baozi ‘ollarda faqat ‘ujjatli ma’lumotlar o’rganiladi, boshqa ‘ollarda o’qishga, ishga kirgan yoki ishlab chiqarishda ishlayotgan kishi bilan su’bat o’tkaziladi, uchinchi ‘olda - mutaxassis va ekspert komissiya tomonidan davolash va psixologik tadqiqotlar amalga oshiri-ladi.
O’z vazifasini kishi sog’liьini ba’olash orqali bajaradigai vrach mehnat ekspertrshasi sistemasi ьoyat aniq tashkil etilgan. Biroq vrach-mehnat ekspertizasi u yoki bu formada vujudga kelgan birinchi kundanoq hamma vaqt psixologik ekspertiza bilan bog’liq, chunki harqanday mehnat kishidan faqat jismoniy emas, balki psixik qobiliyatni ham talab qiladiki, bu talablar ishlab chiqarish, jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish sharoitida yanada ortib bormoqda. Lekin psixologik mehnat eks-pertizasining metodikasi va tashkiliy formalari hali unga qo’yilgai talablarni qaioatlantirmaydi.
Mehnat ekspertizasining oboekti - inson (shaxsni psixologik mehnat ekspertizasidan o’tkazish uchun) va mehnatning o’zaro munosabatlaridir. Mehnat ekspertizasi, jumladan, psixologik ekspertiza ham prognostik, ham retrospektiv bo’lishi mumkin.
Prognostik-psixologik mehnat ekspertizasi psixodiagnostika asosida tekshiriluvchining bundan keyingi faoliyati xususiyatlarini oldindan ko’ra olish masalalarini xal qiladi. U o’rta maktabdayoq o’smirlarni kasbga yo’naltirishdan boshlanadi, so’ngra esa ular ‘unar-texnika bilim yurtiga kirganlarida hamda u yerdagi o’qish jarayonida davom etib, ishlab chiqarishda yakunlanadi.
O’smirlarning o’quv va ishlab chiqarish mehnatidagi yutuq va kamchiliklarini oldindan ko’ra bilish, yaoni psixoprognostika bilan shuьullanish ьoyat muhim va favqulodda murakkab vazifadir. Uzlashtirilayotgan kasbni o’smirning shaxsiy fazilatlariga talablarini, unda o’qish va mehnatga bo’lgan zarur qobiliyatlarning mavjudligini, undagi umumiy va kasbiy qobiliyat qanday rivojlanayotganini, o’^ish va mehnatning mazkur turiga qanday munosabatda bo’layotganini bilish kerak. O’smirga ta’lim, va tarbiya berayotgan kishilar bu barcha ma’lumotlarni psixodiagnostika uchun bilishlari va ana shunday bilimlar asosida o’smirning o’quv va mehnat faoliyati muvaffaqiyatli bo’lishini oldindan aytishlari mumkin. Ayni pedagoglar ekspert komissiyasi bilan birgalikda prognostik-psixologik ekspertiza vazifalarini hal qilishlari kerak.
Reterospektiv mehnat ekspertizasi tekshirilayotgan shaxsning o’tgan o’quv yoki mehnat faoliyatini ba’olaydi hamda uning faoliyat sifati pasayishining harxil shakllari (brak, jaro’at, avariya)ga olib kelgan xato xarakatlarning shaxs xususiyatlari bilan aloqasini ko’rsatadi. Bu ishni nafaqat pedagoglar, balki ishlab chiqarish injenerlari ham, shuningdek, ekspert vrachlar va psixologlar ham ba’olaydi. Retrospektiv mehnat ekspertizasi uchun o’rganilayotgan ‘arakat sifatiga talabni, psixik xususiyat hamda tekshiriluvchining ta’lil qilinayotgan xatosi va ‘odisalar sodir bo’lgan paytdagi holatini bilish muhimdir.
O’quvchi yoki ishchi qobiliyatini ba’olash, uning keyingi faoliyatini aniqlash hamda bundan keyingi o’qitish, u yoki bu kasb bo’yicha ishlab chiqarish ishining maqsadga muvofiqligini hal qilish uchun retrospektiv mehnat ekspertizasi muhim ahamiyatga ega.