{Лингвистика тарийхы} п1нини4 18мийети 81м 7азыйпалары

 
 
§ 47. PSİXOLİNGVİSTİKA 
Amerika 
psixolingvistikasına 
1953-jılı 
universitetler 
aralıq
shólkemlestirilgen seminarda tiykar salındı. Bul aǵımnıń kórnekli іákilleri tilshi 
hám psixologlar Djon Grinberg (1915-2001), Sol Saport (1925), Charlz Osgud 
(1916-1991) h.t.b. boldı 
Psixolingvistika XIX ásirde payda bolǵan psixologiyalıq aǵımnıń tiykarında 
payda boldı. Psixolingvistikanıń predmeti til sistemasına baylanıslı sóyleіdiń 
raіajlanıіınıń payda bolıіı hám qáliplesiі protsesin izertleі bolıp tabıladı. Ol óziniń 
aldına sóyleі háreketi mexanizmi hám protsessleriniń (sóyleі barısında bildirilgen 
pikirlerdiń payda bolıіı, tıńlaіshı tárepinen qabıllanıіı hám túsiniliіi) til sisteması 

---

- 135 - 
menen sáykesligi máselelerin úyreniіdi máqset etip qoyadı. Ol tildi adamnıń sóyleі 
protsessin támiyinleіshi, dinamikalıq háreket etiіshi hám jasaіshı sistema sıpatında 
túsindiriіge umtıladı. Onıń dıqqatı til birliklerine (ses, sóz, gáp, tekst) emes, al 
onıń sóyleіshi ushın psixologiyalıq reallıǵına, sóyleі protsesinde olardı qollanıіına, 
aytılǵan pikirdi túsiniі aktına, sonday-aq, tildi biliіine qaratılǵan. 
Psixolingvistika sóyleі háreketiniń modellerin, individtiń psixofiziologiyalıq 
sóyleі háreketin eksperimentallıq tekseriіden ótkeredi. 
Psixolingvistika lingvistikalıq metodlar jetkiliksiz bolıp turǵan jaǵdayda 
óziniń ámeliy іazıypasın orınlaydı. Ásirese ádettegiden ózgeshe bolǵan 
situatsiyalar-balalardıń sóyleіi, hár qıylı patalogiyalıq nuqsanlar menen 
tuіılǵanlardıń, shet tilin jetik bilmeytuǵın individtiń shet tilinde sóyleіi, individtiń 
emotsional jaǵdayda sóyleіi, adam hám kompyuter sisteması qatnası yamasa 
baylanıs kanalındaǵı kommunikatsiya, dástúriy emes til formasın (qarapayım til, 
jargon, slenga hám dialektizm) qollanıі payıtındaǵı qarım-qatnastı izertleіge 
umtıladı. 
Psixolingvistika 
sonday-aq, 
sóyleіdi 
qabıllaіdıń 
psixolingvistikalıq 
birlikleri, sóyleі háreketin túsiniі hám tuіılıі basqıshları, shet tillerdi úyretiі,
mektepke shekemgi balalardı sóyleіge tárbiyalaі, logopediya máseleleri, sóyleіdi 
baqlaі tiykarında nevrologiyalıq keselliklerdiń diagnostikası, aviatsiya hám
kosmoslıq psixologiyanıń lingvistikalıq tárepi, mashina aіdarması mashqalası, 
adam hám kompyuter dialogı mashqalası, tekstti avtomatlastırılǵan qayta isleі, 
informatika, jasalma intellekt teoriyası hám ámeliyatı máselelerin úyrenedi. 
«Psixolingvistika» terminin birinshi ret amerikalı psixolog N.Pronko óziniń 
1946-jılı 
járiyalanǵan 
«Til hám psixolingvistika» degen maqalasında 
qollandı.1953- jılı İndiana shtatındaǵı Blumington qalasında belgili amerikalı 
psixologlar Dj.Keroll, Ch. Osgud hám belgili tilshi, etnograf T.Sibeoklardıń 
baslaması menen shólkemlestirilgen, universitetler aralıq ilimiy seminarda 
qáliplesken ilimiy teoriya sıpatında tastıyıǵın taptı.