{Лингвистика тарийхы} п1нини4 18мийети 81м 7азыйпалары

Sharl Balli (1865-1947) Ferdinand de Sossyur menen bir kafedrada isledi hЎm onıń ornına kafedra baslıǵı boldı. Ol 1909-jılı 2 tomlıq «Frantsuz stilistikası», 1913-jılı «Til hЎm Јmir», 1932-jılı eń tiykarǵı «Ulıіma lingvistika hЎm frantsuz lingvistikası» degen atamadaǵı miynetlerin dЈretti. Alber Seshe menen birlikte ustazı F.de Sossyurdıń «Ulıіma lingvistika kursı» degen miynetin baspaǵa tayarladı hЎm jЎriyaladı. Ol F.de Sossyur tЎliymatın tolıǵı menen basshılıqqa aladı. Ayrıqsha dıqqattı til hЎm tillik emes qubılıslardıń sotsiallıq hЎm psixikalıq tЎrepi, tańba mЎselesi, diaxroniya hЎm sinxroniya mЎselelerine aіdardı. Ol tariyxıy til biliminiń izertleі metodlarınıń tildi tolıq hЎm hЎr tЎrepleme Їyreniіge jetkiliksiz ekenligin kЈrsetedi.
Sh.Balli til tariyxtan tısqarı jasamaydı dep atap kЈrsetedi. Tariyxqa nadurıs qatnas jasaі til sisteması ishindegi garmoniyanı buzadı. Ol tilde Їzliksiz Јzgeris bolıp otıratuǵını tuіralı tezisti usınadı. Adamzat jЎmiyeti qanshelli tez raіajlansa tilde sonshelli kЈp Јzgerisler boladı, adamzat jЎmiyeti Ўste-aqırınlıq penen raіajlansa tildegi Јzgerisler de azayadı,- dep kЈrsetedi. Ol til sistemasın intellektuallastırıі boyınsha Sossyurdiń pikirine qarsı, tildi adamnıń kЇndelikli turmısı menen baylanıslı Їyrenetuǵın stilistikaǵa ayrıqsha dıqqat aіdarıp tildiń emotsionallıq funktsiyasın izertleі zЎrЇrligin aytadı. Ol stilistikanı ekige bЈlip qaraydı: ulıіma xalıqlıq tildiń stilistikası, kЈrkem sЈz sheberi tiliniń stilistikası.
Sh.Balli pikirdi bayanlaі teoriyasın izertleіge umtıladı. Ol sЈyleі birliklerin tillik emes qubılıslar (hЎreket, emotsional intonatsiya) kontekstinde Їyreniіdi usınadı.
Albert Seshe (1870-1946) Ferdinand de Sossyurdiń talantlı shЎkirtleriniń
biri.
Albert Sesheniń miynetlerinde til hЎm oydıń qarım-qatnası, oylaіdıń
intellektual aspekti, tilde sotsiallıq hЎm intellektuallıqtıń Јz-ara qatnası mЎseleleri izertlenedi. Ol stilistikanıń Ўhmiyetliligin tЎn alǵan halda onı lingvistikalıq biylikke iye emes pЎn dep esaplaydı.
Grammatika tilge qatnaslı, al stilistika sЈyleіge baylanıslı-dep esaplaydı, sonlıqtan da dЎslep grammatikanı soń stilistikanı Їyreniіdi usınıs etedi. Grammatikalıq qubılıslardıń payda bolıіınıń eki basqıshı haqqında teoriyanı usınadı. Birinshi basqıshı grammatikaǵa shekemgi basqısh, yaǵnıy bul basqıshta aytılajaq pikir hЎreketler menen tЇsindiriledi. Ekinshisi grammatikalıq basqısh,
onıń kЈrsetiіinshe, hЎr qanday grammatikalıq qubılıs jeke grammatikaǵa shekemgi aktte payda boladı, ol sЈyleіshiniń ruіxıy halatın Јzinde sЎіlelendiredi, Ўne usınnan keyin barıp grammatikalıq basqıshına Јtedi. HЎr qanday grammatikanıń eń joqarı nızamı logika dep jЎriyalanadı. Semantikalıq hЎm assotsiativlik grammatika bir-birinen ajıratıp Їyreniledi. Sintagmatikada gЎptiń grammatikalıq forması hЎm oylaі protsessi arasındaǵı qarama-qarsılıq formal hЎm psixologiyalıq pozitsiyadan izertleniіi zЎrЇrligin kЈrsetedi.