Álipbe bayramı scenariysi I. Bap. Sawat ashiw dáwirinde klasstan tısqarı oqıw sabaqları mazmunı

1.2. Klasstan tısqarı oqıw sabaqların shólkemlestiriw metodikası.
Klasstan tısqarı oqıw shınıǵıwı tómendegi tártipte alıp barıladı.
1. Oqıwshılarǵa oqıp beriletuǵın shıǵarmanı dıqqat penen tıńlaw hám eń zárúrli orınlarındı esleb qalıw kerekligin aytıw.
2. Saylanǵan shıǵarmanı oqıtıwshınıń ańlatpalı (ayırım orınlarındı tákirarlap) oqıp beriwi.
3. Oqıwshılardıń tıńlaǵan dóretpeleri maydanınan birgelikte oy-pikir júrgiziwleri, ayırım waqıya hám hádiyselerdi eslewleri.
4. Oqıwshılardıń kitaptı kórip, odan oqıtıwshı oqıp bergen shıǵarmanı tabıwları.
5. Oqıwshılarǵa sabaqtan keyin klass kitapxanası yamasa úylerdegi kitaplar menen islewge tiyisli usınıslar beriw.
Oqıw jılı dawamındaǵı klasstan tısqarı oqıw shınıǵıwlarınıń hámmesi sol tártipte alıp barıladı. Sabaqtıń baslanıw bóleginde bolsa hápte dawamında ótilgen sabaqlardıń oqıwshılar tárepinen bos ózlestirilgen orınlarındı bekkemlewge itibar beriledi.
Klasstan tısqarı oqıwdıń birinshi saatında oqıwshılarǵa sonday sabaqlardıń bir jılǵı maqset hám wazıypaları aytıladı.
Birinshi klasstaǵı klasstan tısqarı oqıw shınıǵıwlardıń mazmunı hám metodikası basqa klaslardaǵı klasstan tısqarı oqılıwınan parqlanadi. Bunda tómendegilerge itibar beriledi:
1. Oqıwshılar hár bir sabaqta tek bir ǵana kishi kólemli kitap penen tanıstırıladı. Oqıwshılar oqıtıwshınıń kitabına islengen súwretlerdi kórsetiwi hám shıǵarmanı oqıp beriwi tiykarında sol kitap haqqında oy-pikir júritiledi. Soǵan kóre, altı jaslarǵa kórsetiletuǵın hám oqıp beriletuǵın kitaplar reńli bezewli, ondaǵı súwretler dóretpe mazmunına iykemlestirip islengen bolıwı kerek.
2. Shınıǵıwda oqıp beriletuǵın kitap aldınan tańlap qoyılıwı kerek. Kitap ústinde islep bolıngennen keyin ol klass kitapxanasına qoyıladı. Oqıwshılarǵa bos waqıtlarında onı betleb baqlawları aytıladı.
3. Qızıqlı ertek, tımsal hám qosıqlıq dóretpeler oqıwshılarda oqıwǵa qızıǵıwshılıq oyatadı.
4. Klasstan tısqarı oqıw processinde sóylew ósiriw jumıslarına bólek itibar beriledi. Oqıwshılardan sorawlarǵa tuwrı, túsinib hám sózlerdi orınlı isletip juwap qaytarıwları talap etiledi.
5. Balalarda kitap penen tanıstırıwda tómendegilerge ámel qılıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
- Saylanǵan shıǵarmanı normal tezlikte - ápiwayı soylesiw tezliginde oqıw. Miynettiń ayırım orınlarındı yoddan aytıw. Oqıw processinde ol jaq- bul yoqqa júrmey, bir orında turıw.
- Oqıtıwshı kitaptı oqıtıp atırǵanında onıń muqabası hám ishine islengen súwretlerdi kórsetpesligi kerek. CHunki oqıwshılar dıqqatı bólinedi.
- Kitap hám odaǵı súwretlerdi oqıwshılardıń anıq jetilisken, dıqqat penen kóriwge sharayat jaratıw, o'qiy alatuǵın ayırım oqıwshılarǵa birpara gáp, sóz hám bug'inlarni oqıtıw da maqsetke saykes bolıp tabıladı. Tanıstırılıp atırǵan kitap yamasa o'qilayotgan dóretpe maydanınan berilgen sorawǵa juwap qaytarıp atırǵan oqıwshı doska aldına shıǵıp óz pikirlerin tiykarlash ushın kitap yamasa odaǵı súwretlerdi kórsetiwi múmkin.
Shınıǵıw dawamında kitaptı kórsetiw hám tanıstırıw tómendegishe shólkemlestiriledi:
a) kitob muqabasınıń birinshi hám aqırǵı betlaridagi bezewler menen tanısıw;
b) kitob muqabası daǵı birinshi hám aqırǵı betlaridagi jazıwlardı oqıw;
v) muqovadagi jazıw hám onıń bezewlerin mazmunına kóre salıstırıwlaw;
g) kitobni hár bir betidagi súwretler hám sarlovhalarni Birma - bir názerden keshirim;
c) dóretiwshilikke islengen súwretlerdi dıqqat penen baqlaw;
Klasstan tısqarı oqıw natiyjeliligin asırıwda saylanatuǵın kitap hám dóretpeler ideyasına itibar beriw, oqıw texnikası hám de qayta gúrrińlew processinde oqıtıwshınıń jeke úlgisi zárúrli orın tutadı. Sonıń ushın oqıtıwshı tayarlıq waqtında oqıp beriletuǵın shıǵarmanı bir neshe ret tákirar oqıp shıǵıwı, ayırım orınlarındı yad alıwı hám shınıǵıwdıń anıq planın islep shıǵıwı zárúr.
Klasstan tısqarı oqıw shınıǵıwınıń baslanıw bóleginde oqıwshılar dıqqatın toplaw maqsetinde sonday shaqırıq etiledi:
- Balalar, búgin ájayıp bir kitapsha alıp keldim. Bunda (oqıtıwshı kitaptı kórsetedi) júdá qızıq ertekler bar. Mine sol erteklerden oqıp beremen. Mazmunın jaqsılap túsiniw ushın itibar berip esitip o'tirasiz. Esitiń…
Oqıtıwshı ertekti asıqmay, zárúrli orınlarındı tákirarlap hám dawısın ertek qaharmanları xarakterine iykemlestirip oqıydı. Ertek oqıǵanınan keyin onıń mazmunın ashıw hám oqıwshılar túsinigin keńeytiw maqsetinde soraw - juwap ótkeriledi.
Ertek mazmunı maydanınan tómendegishe soda sorawlar beriw múmkin:
- Ertek sizge jaqtıma? Bul ertek ne haqqında eken? Sol ertekti kim esitken edi? Qay jerde hám kimden esitken edi? Ertek qanday sózler menen baslanǵan? Bul ertekti basqashalaw etip qanday ataw múmkin?... Dáslepki payıtlarda oqıwshılar juwap qaytarıwda qiynaladilar. Olar qısqa yamasa bir sóz menen juwap qaytarıwları múmkin. Bunday jaǵdayda oqıtıwshınıń ózi járdem beriwi kerek.
Soraw-juwaplardan keyin kitap birgelikte kórip shıǵıladı. Kitap menen dáslepki tanıstırıwda onı oqıtıwshı hámme oqıwshılarǵa kórinetuǵın etip, tós biyikliginde uslaydı. Daslep oqıwshılardıń dıqqatı kitaptıń muqabasına jalb etiledi. Muqaba daǵı súwretler hám odaǵı jazıw (kitap atı hám avtori) kórsetilib, qısqasha túsinik beriledi. Eger oqıwshılar sol avtorning qandayda bir kitapı menen aldınan tanıs bolsalar, onı esleydiler. Muqaba daǵı suwretde neler suwretlengen bolsa, ol haqqındaǵı oyda sawlelendiriw-túsiniklerin aytadılar, kitap atınıń oqıwǵa háreket etediler. (Bul waqıtta hámme háripler úyrenilmagan, lekin mektepge shekem tayınlıǵı jaqsı bolǵan ayırım oqıwshılar onı oqıwları da múmkin.
Oqıtıwshı kitaptı uyań -aste betlab, hár bir betdagi súwretlerge bólek toqtap túsindirme beredi. Ko'rilayotgan súwret qaysı ertek yamasa gúrrińge uyqas ekenligi maydanınan oqıwshılar pikiri esitilip, toldırıladı. Oqıwshılar sol súwretler tiykarında ertek mazmunın oyda sawlelendiriw ete baslaydılar. Úlken - úlken háripler menen jazılǵan sarlovhalar oqıwshılarǵa oqıtılıwı da múmkin. Kuzatilayotgan súwretler tiykarında sol kitapda neshe hám qanday ertekler bar ekenligi maydanınan da pikir júritiledi. Álbette, kitap menen tanıstırıw jumısları bır jola gózlengen nátiyjeni bermasligi múmkin. Lekin oqıwshılar uyań - aste bul jumısqa úyrenip hám kónligip baradılar. Esitken ertek hám gúrrińlerin úyde ájaǵa -úkelerine, buvilariga sóylep beriw tapsırig'i berilip, sabaq juwmaqlanadı.
Baslawısh mekteplerde shólkemlestirilediǵan sabaqtan hám klasstan tashkari shınıǵıwlarǵa itibardı kúsheytiw menen de tálim hám tárbiya procesiniń úzliksizligine salmaqlı úles qosıp barıladı. Sabaqtan hám klasstan tısqarı tárbiyalıq islerdiń wazıypası tek balalardı bánt qılıw emes, bálki talay quramalı, yaǵnıy olardıń sabaqlarda alǵan bilimlerin bekkemlew, milliy qádiriyatlarimizga salıstırǵanda qızıǵıwshılıǵın oyatıw, qolaversa, olardıń ómirin zawıq hám sawıqqa toltırıw bolıp tabıladı. Tap sabaq processinde bolǵanı sıyaqlı tárbiyalıq islerdi shólkemlestiriwde klass basshısınıń wazıypası juwapkerli hám áhmiyetli bolıp tabıladı. Bul juwapkershilik olardan turaqlı usılta óz ústinde islewdi, dóretiwshilik miynetti talap etedi.
Baslawısh klass oqıwshılarınıń xızmetlerin shólkemlestiriwge jóneltirilgen klasstan tısqarı tárbiyalıq ilajlardıń tiykarǵı qásiyeti, oqıwshı kúndelik ómiriniń kórinetuǵın bolıwı bolıp tabıladı. Oqıwshı kúndegilik jumıslarınıń dawamı retinde klasstan tısqarı tárbiyalıq jumıslarda tikkeley qatnasadı, túrli mazmundagi sáwbetler, soraw -juwaplarda qatnasadı, keshelerdi shólkemlestiriwde qatnasadı, roldı atqaradı, tıńlaydı, qolaversa bular arqalı ruwxıy dúnyası boyib baradı. Ásirese, olar búgingi kúnde oqıwshılardıń milliy miyraslarimizga salıstırǵanda qızıǵıwshılıqların ósiriw maqsetinde tashkil etiledi. Hár qanday klasstan tısqarı shınıǵıw aldına túrli tárbiyalıq wazıypalardı qóyadı. Olardıń hár biri ózge tán belgilerdi, bir-birinen parq etiwshi sırtqı kórinislerdi, qurallardı, dóretiwshilik, miynetti talap etedi. Klasstan tısqarı tárbiyalıq jumıslar oqıtıwshılardıń jıllıq jumıs jobalarında anıq kórsetilgen, maqset hám wazıypaları belgilengen bolıwı kerek. Baslawısh klaslarda shólkemlestirilediǵan tárbiyalıq ilajlar oqıwshılar turmısı menen yaǵnıy olardıń mektep bosaǵasına dáslepki qádem qoyǵan kúnleri menen baslanadı. Ǵárezsizlik bayramı, 1-sentyabr, Gúzek bayramı, Konstitusiya kúni, Álippe bayramları, Jańa jıl, Áskerler kúni, Ataqlı oqımıslılardıń tuwılǵan kúnleri, 8-mart, Sortro'z bayramı, guller bayramı sıyaqlılar.
Mine sonday ilajlar tikkeley oqıwshılarda watanǵa ıqtıqattı tárbiyalaw jumısları menen baylanıslı halda alıp barıladı. Bul ilajlarǵa material tańlawda eń qımbatlı derek bolıp milliy qádiriyatlar úlgileri esaplanadı.
Oqıtıwshı tárbiyalıq ilajlardı uyushtirishda kuyidagi pedagogikalıq talaplarǵa ámel qılıw kerek:
- tarbiyaviy ilaj oqıwshınıń jası, ruhxiy jaǵdayına uyqas bolıwı kerek;
- har bir tárbiyalıq ilaj sabaqta alǵan bilimlerdi bekkemlewge xizmet etiwi kerek;
- tarbiyaviy ilaj anıq maqset hám joba tiykarında uyushtirilishi kerek;
- tadbir arqalı baslawısh klass oqıwshılarında jámiyetshilik, uyushqoqlik, óz-ara járdem sıyaqlı ahloqiy sapalar tárbiyalanıp barıwı dárkar.
Baslawısh klaslarda klasstan tısqarı ilajlar tómendegi basqıshlarda ámelge asıriladı:
1. Ilajnı joybarlaw;
2. Ilaj maydanınan oqıwshılarǵa túsinik beriw;
3. Ilajnı shólkemlestiriw processinde klass oqıwshılarınıń barlıqların qatnasıwın támiyinlew;
4. Oqıwshılardıń múmkinshilikleri dárejesinden kelip shıqqan halda ıshqılardı bólistiriw;
5. Ilajnı ámelge asırıw;
6. Ilaj nátiyjelerin analiz qılıw hám bahalaw.
Basqıshlardıń hár biri oqıtıwshı tárepinen aldınan tereń o'rgaqnilgan bolıwı kerek.
Joqarıdaǵı wazıypalardı ámelge asırıw ushın járdem beretuǵın tómendegi metodikalıq usınıslardı bayanlawdı kerek taptık:
1. Baslawısh klass oqıwshılarınıń klasstan tısqarı ilajlarına basshılıq qılıwda, áwele ótkerilip atırǵan ilajdıń áhmiyetine, social xarakterine itibar beriw kerek;
2. Jaqsı qatnasqan oqıwshılardı, sinfni mektep jámááti aldında materiallıq hám ruwxıy tárepten ragbatlantirish;
3. Sabaqtan tisqari ilajlar orkali ukuvchi shaxsındaǵı axlokiy sapalardı rawajlandırıw jollarin izlew;
4. Klasstan tisqari shınıģıwlarģa basshılıq etiwde milliy qádriyatlar tásiri jardeminde birpara ukuvchilarda ámeldegi unamsız ayrıqshalıqlardı bar-tárep kilib barıw;
5. Baslawısh klass oqiwshilari bunday ilajlarda zur ishtiyok menen kat-báńdilar. Geyde hámme oqiwshilar da birdey talapǵa juwap bere almay -dilar, usınıń nátiyjesinde olardıń qatnasıwına az-azdanlıq menen erisiw.
Usı islerdi ámelge asırıwda xar-bir baslawısh klass oqitiwshisi bárinen burın, tashkil kilinadigan tárbiyalıq ilajlardıń mazmunın úyrenıwı, onıń nátiyjelerine saldamlı itibar beriwi jáne bul menen ukuvchi shaxsına unamlı tásir etiwge intilmogi, watanǵa e'tikod, milliy gurur, watan ravnaki ushın xızmet etiw, kolaversa, ana tábiyaattı asıraw sıyaqlı sapalardı jáne de rawajlandırıw yullarini izlamogi kerek.
Baslawısh klass oqıwshıları tárbiyalıq iskerligin jáne de jetilistiriw, olardıń sabaqta alǵan bilimlerin ámelde tastıyıqlaw maqsetinde túrli sáskeliklerdi, keshelerdi, bellashuvlarni ótkeriw maqsetke muwapıq.
Onıń ushın, áwele ótkerilip atırǵan ilaj haqqında balalarda túsinik payda etiw, watan xakidagi qosıqlardı yad aldırıw, ukuvchilarning uzlari chizgan pát kórgezbesin shólkemlestiriw, kórinislerdi tayarlaw menen sáskeliklerge tayarlıq kuriladi.
Milliy bayramlarimizni baslawısh klass oqıwshıları menen birge-likda bayramlaw, áwele oqıwshılarda ana-watanǵa, tábiyaat hám janzatlarģa salıstırǵanda miyir-muhabbat, namıs hám maqtanısh sezimin tárbiyalaydı. Bul sıyaqlı tárbiyalıq islerdiń nátiyjesinde baslawısh klass oqıwshılarınıń lo'gat baylıǵı asadı, dúnyaǵa kóz qarası kengayadi, tiykarǵısı sabaqta alǵan bilimlerin bekkemlenedi, yadında uzaq waqıt saqlap qaladı. Joqarıda aytıp ótkenimizdek, oqıwshılar birshilikke, jámáát bolıp islew kónlikpesine iye boladılar.
Tap sonday unamlı sapalardı baslawısh klass oqıwshılarında tárbiyalap barıwda sáskeliklerdiń óz ornı bar.
Sáskelikler balalar ushın júdá qızıqlı, tárbiyalıq tárepten áhmiyetke iye bolǵan tárbiya qurallarından biri bolıp tabıladı. Sáskeliklerde derlik barlıq klass oqıwshıları qatnasadılar. Olarǵa tayyarliq kóriwdiń ózi-aq balalarda qızıǵıwshılıqtı oyatadı. Balalar ertelik munasábeti menen qosıq, qosıqlar yadlawı, oyın túsiwi hám álbette milliy qádiriyatlarımız úlgileri menen tanısıwı hár tárepleme paydalı bolıp tabıladı.
Biz baqlawlar alıp baratırǵan mekteplerdiń kópshilik bóleginde sáskeliklerdi ótkeriwge kem itibar beriledi, birpara klaslarda ulıwma ótkerilmasligi ayan boldı.
Sáskelikler tómendegi tártipte ótkerilse, jaqsı nátiyje beredi.
- ertaliktiń temasın tańlaw hám tema maydanınan materiallar toplaw;
- ertaliktiń programmasın joybarlaw;
- ertalikke qonaqlar usınıs etiwdi joybarlaw;
- ertalik ótkeriletuǵın jaydı anıqlaw hám bezew;
- ertalikti tabıslı ótkeriw hám urıs qatnasıwshılardı xoshametlew.
Baslawısh klass oqıwshıları menen «Sortroz bayramı», «Mehrjon bayramı», «Gúller bayramı erteligi», «Álipbe sáskelikleri», “Altın gúz” hám boshya sáskeliklerdi uyushtirish múmkin.
Sonıń menen birge, Sortroz bayramı xalqımızdıń eń áyyemgi qádiriyatlarınan biri bolıp tabıladı. Onı neshe mıń ásirlerden berli babalarımız bayramlab keliwedi. Sortoz keliwi menen tábiyaat uyg'ona baslaydı. Bul kún tábiyaattıń ózinden kelip shıqqan halda, kún hám tún teńlesuvi, kúnning uzayıwı, atızlarda islerdiń kúsheyiwi menen, tábiyaattıń oyanıwı hám jasıllanıwı menen baslanatuǵın xalıq bayramı bolıp tabıladı. Sol munasábet menen jurtımızdań barlıq qala hám qishloylarida, kárxana -yu, shólkemlerinde, mektep-baqshalarinda “Sortroz” bayramına arnalǵan seyiller, ilajlar, kórsetisler, bellashuv hám kórik-tańlawlar ótkeriledi.
Baslawısh klaslarda bul islerdiń dawamı retinde «Sortroz bayramı» ertaligini shólkemlestiriw múmkin. Buǵan baylanıslı baslawısh klass oqıtıwshıları “Sortroz”, “Báhár” haqqındaǵı qosıqlardı kórkem oqıp berip, oqıwshılardı báhár kelgeninen agah etiwi jáne bul ilajǵa olardı qosıwları múmkin. Ertelikte barlıq oqıwshılardı qatnasıwın támiyinlew kerek. Sonıń menen birge, muzıka oqıtıwshı járdeminde balalarǵa Sortro', Báhár, watan, Tábiyaat haqqındaǵı bólek hám gruppa qatnasıwında aytılatuǵın qosıqlar uyretiledi. Mine sol bayramǵa tayarlanıwdıń ózi-aq balalarǵa benihoya zawıq-sawıq baǵıshlaydı. Oqıtıwshınıń bayramǵa atab diywalliq gazeta shıǵarıwı, ol jaǵdayda báhár, tábiyaattıń suwretleniwi de balalarda kóterińki keyipti payda etedi. Biz joqarıda aytqanimizdek, ertelik munasábeti menen balalardıń qosıq yadlawı, qosıq hám oyınlardı, báhár, tábiyaat, haywanlar tuwrısındaǵı tabısıw, tez aytıwdı úyreniwleri ertelikti qızıqlı, tásirli ótiwine úlken járdem beredi.