Álipbe bayramı scenariysi I. Bap. Sawat ashiw dáwirinde klasstan tısqarı oqıw sabaqları mazmunı

1 - súwret. Didaktik qurallardıń gruppalanıwı.
Bul materiallardı qóllawda hám tayarlawda didaktik qurallardan paydalanamız. Mısalı, plakatlar, diapozitivlar, fotosuratlar, audio, televiziyalıq hám videomateriallar, informasion texnologiyalar tiykarındaǵı materiallar hám t.b. z.
Óz gezeginde qurallardıń dúzilisi, islew Principi hám didaktik múmkinshiliklerine qaray sinflaymiz (1-suwretke qarań).
Sonnan kelip shıqqan halda biz shınıǵıw dawamında bir neshe túrdegi didaktik materiallardı qollaymiz, onıń ushın tiyisli didaktik qurallardan paydalanamız. Bular bolsa birgelikte sol shınıǵıw ushın dúzilgen didaktik quralları kompleksi esaplanadı (1-súwret).
Endi qısqasha didaktik qurallar tuwrısında oy-pikir júrgizsek. Hár bir wazıypanı ámelge asırıwda, jaqsı nátiyjege erisiw ushın biz oǵan kompleks, yaǵnıy kompleksiy jaqınlawımız maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Shudan kelip shıqqan halda biz da shınıǵıw dawamında beriletuǵın oqıw informaciyaların kompleks dúzgen halda bersak jumısımız talay nátiyjeli keshedi.
Didaktik oyınlı sabaqlar
Didaktik oyınlı sabaqlardı oqıwshılardıń bilim alıw hám oyın iskerliginiń muwapıqlıǵına qaray syujetli-rolli oyınlar, dóretiwshilik oyınlar, isbilermenler oyını, konferensiyalar, oyın -shınıǵıwlarǵa ajıratıw múmkin.
Oqıtıwshı aldın oqıwshılardı individual, keyininen gruppalı oyınlarǵa tayarlawı jáne onı ótkeziwi, olar tabıslı shıqqannan keyin, ǵalabalıq oyınlarǵa tayarlawı kerek. Sebebi oqıwshılar didaktik oyınlı sabaqlarda aktiv qatnas etisleri ushın zárúrli bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerge ıyelewleri, bunnan tısqarı, klass jámááti ortasında sheriklik, óz-ara járdem payda bolıwı kerek.
Oqıtıwshı didaktik oyınlı sabaqlardı ótkeriwde tómendegi didaktik talaplarǵa ámel etiwi kerek:
1. Didaktik oyınlı sabaqlar programmada belgilengen bilimlendiriwge tiyisli, tárbiyalıq, rawajlantıratuǵın maqset hám wazıypalardı sheshiwge qaratılǵan bolıwı.
2. Zárúrli máselelerge baǵıshlanıwı hám olar oyın dawamında sheshiwin.
3. Bárkámal insan shaxsın tárbiyalaw principlerıge, shıǵısona ádep-etika normalariga sáykes keliwi.
4. Oyın strukturası logikalıq izbe-izlilikde bolıwı.
Usı sabaqlarda didaktik principlerge ámel etiliwi hám eń kem waqıt sarplaǵan halda úlken nátiyjege erisiw kerek. Tómende biz didaktik oyınlı sabaqlardıń xarakteristikaına qısqasha toqtalamiz.
Rolli oyınlar
Zamanagóy tálimdi shólkemlestiriwde rolli hám de ishbop oyınlardan nátiyjeli paydalanıwǵa bólek itibar qaratılıp atır. Oqıwshılarda arnawlı bir iskerlik maydanınan iyelengen teoriyalıq bilimlerdi ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerge aylandırıw, olarda bilimlendiriwge tiyisli aktivlikti júzege keltiriw, olardı social munasábetler procesine keń qosıwda rolli hám de ishbop oyınlar ayriqsha orın tutadı. Búgingi kúnde tálim processinde qóllaw asa qolay bolǵan bir qatar oyınlı texnologiyalar jaratılǵan bolıp tabıladı.
Jámiyettegi sociallıq-ekonomikalıq munasábetlerdi sáwlelendiriwge, oqıwshılardıń arnawlı bir bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin qáliplestiriwge qaratılǵan hám de kásiplik sapaların quram taptırıw, olardı sanalı túrde kásibi jibesh, ilimiy dúnyaǵa kóz qarasın keńeytiwge mólsherlengen didaktik oyınlardı isbilermenler oyını dep ataladı. Isbilermenler oyını hám taǵı basqa oyınlar sıyaqlı oqıtıwshı hám oqıwshılardan puqta tayarlanıwdı talap etedi.
Oqıtıwshı isbilermenler oyının uyushtirishda tómendegi wazıypalardı basqıshpa-basqısh ámelge asırıwı zárúr :
1. Oyın temasın aldınan belgilew.
2. Didaktik oyındıń maqseti, wazıypaları, barıwı, logikalıq izbe-izligi, oqıwshılar orınlawı kerek bolǵan tapsırmalardı anıqlaw hám joybarlaw.
3. Didaktik oyın dawamında oqıwshılar aldına qóyıladıgai oqıw -biliwge tiyisli mashqalalı jaǵdaylar sistemasın payda etiw jolların anıqlaw hám proektlestiriw.
4. Oqıwshılardı didaktik oyındıń maqset hám wazıypaları menen tanıstırıw, didaktik oyın talap etedigai wazıypalardı bólistiriw, hár bir oqıwshına anıq jollanba beriw.
5. Usı oqıw -biliwge tiyisli mashqalalı jaǵdaylardı sheshiwde oqıwshılardıń aldınǵı temalardan ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin tanıs, ádetiy hám qápelimde jaǵdaylarda qóllaw múmkinshiliklerin anıqlaw.
6. Oqıwshılardıń didaktik oyınǵa tayarlıq iskerligin baqlaw hám baqlaw.
Didaktik oyınlı sabaqlarniig tabısı, áwele, oqıwshılardıń usı oyınlarǵa puqta hám qızǵın tayarlanıwlarına, oqıtıwshınıń usı iskerlikti shólkemlestiriw hám de sheberlik menen basqarıwına baylanıslı. Oqıwshılardıń bunday oyınǵa tayarlanıw iskerligi tómendegi máselelerdi biliwdi talap etedi:
1. Didaktik oyındıń maqseti, wazıypası, alıp barilish tártibi, qaǵıydaları menen tanısıw.
2. Didaktik oyın maqseti hám wazıypasınan kelip shıǵıs mashqalalı jaǵdaynı anıqlaw.
3. Mashqalalı jaǵdaydan shıǵıwdıń nátiyjeli jolların tabıw.
4. Hár bir oqıwshınıń ózi orınlawı kerek bolǵan wazıypalardı ańǵarıwı, oqıtıwshınan kerekli jollama hám kórsetpeler alıw.
5. Túrli bilim dáreklerinen paydalanǵan halda mashqalalı jaǵdaynı sheshiwdiń optimal variantın tańlaw.
6. Didaktik oyın qatnasıwshıları ortasında óz-ara sheriklik, óz-ara járdem hám óz-ara qadaǵalaw payda bolıwın támiyinlew.
Sonı atap ótiw kerek, oyınlı texnologiyalar tálim procesiniń natiyjeliligin támiyinlew, oqıwshılarda arnawlı bir aktivlikti júzege keltiriw, sonıń menen birge, bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi payda etiwge xızmet etiwshi waqıt aralıǵın kemeytiw, tálimdi jedellestiriwge járdem beredi.
Oyınlı texnologiyalardan paydalanıwda bir qatar psixologiyalıq ayrıqshalıqlar da kórinetuǵın boladıki, bunıń áqibetinde hár oqıwshı óziniń jeke múmkinshiliklerin kórsetiw eta aladı, socialliq ómirde ózi iyelegen orındı turaqlılastıradı, óz - ózin basqarıw kónlikpelerin payda etedi. Oyınlı texnologiyalar tekǵana teoriyalıq bilimlerdi bekkemlew, olardıń ámeliy kónlikpe hám ilmiy tájriybelerge aylanıwın támiyinlew, bálki oqıwshılarda arnawlı bir etikalıq, shıdamlılıqlik sapalardı da tárbiyalawǵa járdem beredi.
Pedagog hám psixolog ilimpazlar - D. N. Uznadze, L. S. vgotskiy, A. N. Leontev, S. A. Shmakov, G. K. Selevko, P. Ya. Galperin, I. Olloyorov, A. A. verbiskiy hám basqalar oyınǵa tiykarlanıwshı iskerliginiń mánisi, olardıń ayriqsha qásiyetleri, múmkinshilikleri boyınsha izertlew jumısların alıp barǵanlar. Áyne waqıtta biz buǵan baylanıslı zárúr teoriyalıq hám ámeliy maǵlıwmatlarǵa egamiz.
Oyınlardı shólkemlestiriwde tómendegi maqsetler názerde tutıladı :

• 
  tálimiy (didaktik) maqset;
  
• 
  tarbiyaviy maqset;
  
• 
  faoliyatni rawajlandırıwǵa jóneltiriwshi maqset;
  

Juwmaq
Baslawısh klaslarda oqıw sabaqları tuwrı jolǵa qóyılsa klasstan tısqarı oqıw sabaqlarında oqıtıw metodların qóllaw to'gri jolǵa qóyıladı. Strukturanıń eki tiykarǵı quraytuǵınsı: oqıw sabaqları procesi hám klasstan tısqarı oqıw sabaqları túrleriniń bir-birin rawajlandırıwın támiyinlew ushın olardıń hár bir buwınınıń óz-ara baylanıslılıq tiykarları islep shıǵıldı.
Mektep oqıwshın oqıw ilmiy tájriybesi menen qurallandırıw menen bir qatarda kitaptı ǵárezsiz oqiy alatuǵın, onı túsinetuǵın, málim bir temaǵa tiyisli kitaplardı tańlay alatuǵın, gazeta hám jurnallardı da ǵárezsiz oqıytuǵın aktiv kıtapxandı tárbiyalaydı. Sol tárepten klasstan tısqarı oqıw tárbiyanıń tiykarǵı quralı retinde xızmet etedi, kóp zattı biliwge háwesti asıradı. Klasstan tısqarı oqıwdıń maqseti oqıw ilmiy tájriybelerin jetilistiriw, kitap tańlay alatuǵın, úzliksiz kitap oqıytuǵın, o'qilgan kitaptı tuwrı bahalay alatuǵın sanalı kıtapxandı tárbiyalaw bolıp tabıladı. Klasstan tısqarı oqıw oqıw programması menen bekkem baylanıslı bolıp, ol jaǵdayda názerde tutılǵan maqset hám wazıypalardı ámelge asırıwda jaqınnan járdem beredi. Onıń ushın oqıwshılarda kıtapxanlıq mádeniyatın tárbiyalaw, olardı ápiwayı kıtapxannan dóretiwshi kıtapxan dárejesine kóteriw talap etiledi. Oqıwshılarda kitapǵa háwes oyatıwda hár bir balaǵa jalǵız tártipte jantasıw, jeke qızıǵıwshılıqların esapqa alıw zárúr. Balalarda kitap ústinde islew mamanlıǵın qáliplestiriw olarda kıtapxanlıq mádeniyatın tárbiyalawdıń zárúrli faktorı bolıp tabıladı.
Hár bir klassta klasstan tısqarı o'qilgan barlıq dóretpeler oqıwshılarǵa uyqas túrde qandayda bir waqıyanı saqnalastırıw múmkin. Bul bala daǵı sóylewdi rawajlandırıwǵa, sózlik baylıǵın asırıwǵa járdem beredi. Sonıń menen birge, saqnalastırılǵan shıǵarmanı tamasha etken oqıwshınıń dıqqatı asıp yadta saqlaw qábileti ósedi. Hátte saqnalastırıw oqıwshın hár tárepleme jóneltiredi, yaǵnıy aktyorlıq qábiletin rawajlantıradı, diktorlik, rejissorlıq sıyaqlı kásiplerge dáslepki qıyallardı uyreta baslaydı. Shıǵarmanı saqnalastırıw dáwirinde álbette oqıtıwshı basshılıq etedi. Oqıwshılar ańlatpalı, obrazlı, sonıń menen birge, qaharmanlar háreketin tuwrı orınlawları, oqıwları oqıwshılarda zawıq-sawıq oyatıp kitapǵa, shıǵarmaǵa háwes, onı oqıp úyreniwge umtılıw oyatadı.
Kórkem ádebiyat, balalar ádebiyatı haqıyqatlıqtı shın sáwlelendiriwi, jaqtı obrazlar jaratılıwması menen balalarda estetik talǵam hám etikalıq sapalardı sáwlelengenlestiredi. Olarda turmıs gózzallıǵın aqıl etiwge uyretedi. Sóz kórkem óneri shıǵarmada óz ańlatpasın tabadı. Xalıq kórkem sózdiń jetkinshek tárbiyası daǵı kúsh-qudıreti hám ózine tartatuǵınına áyyemgi zamanlardanoq itibar berip kelingen. Kórkem sóz xalıqtıń barlıq materiallıq baylıqların máńgilestirgen. Onıń ushın bolsa oqıwshı álbette xalıq awızsha ijodini jaqınnan oqıwı kerek. “Ertekler- jaqsılıqqa jetekler” degenleriday oqıwshı ertekler menen tanısar eken márt, batır patriot, mehriban bolıwǵa, tabısıwlar o'qir eken, tapog'on, bilgir, tapqır bolıwǵa ıntıladı.