Litosfera yuzasining relyefi. Relyef to’G’risida tushuncha

QURUQLIKNING GEOTEKTURA VA MORFOSTRUKTURA
RELYEFI
MAQSAD: Yer yuzidagi geotektura va morfostruktura relyefi asosiy tiplarining materiklarda qanday joylashganligini va hozirgi relyefga tektonikaning ta’sirini tabiiy hamda tektonik kartalarni taqqoslash asosida o’rganish.
T OPSHIRIQ: 1. 80-jadval ma’lumotlaridan foydalanib, duyoning kontur kartasida har bir materikdagi geotektura va morfostruktura relyefining asosiy tiplari- tekislik(platforma) va tog’li(orogenik) oblastlar maydonlarining nisbatini (% hisobida ) ko’rsatuvchi doiraviy diagramma tuzing. Tekisliklar ranglar bilan, orogenik oblastlar burmalanishi yoshiga qarab shtrixlar yordamida ko’rsatiladi. Turli materiklar uchun tuzilgan diagrammalarni bir-biriga taqqoslang. Ayrim materiklarda geotektura va morfostruktura relyefi asosiy tiplarining joylashishida qanday qonuniyatlar kuzatiladi? Ularning sababini tushuntiring. Umumiy qonuniyatlardan chetga chiqishlar ham kuzatiladimi va ular nima bilan bog’langan?

2. 
   a) Yevrosiyodan o’tuvchi 80 sharqiy uzunlik meridiani bo’yicha gipsometrik profil tuzing. Gorizontal masshtab 1 sm da 300 km, vertikal masshtab 1 sm da 1000 m bo’lsin.
   

b) Profil ostida tektonik strukturalar ko’rsatiladi. Buning uchun nolinchi chiziqning tagiga kengligi 1 sm = 0.5 km keladigan ikkita yo’l chiziladi. Tektonik kartadan foydalanib, yo’lning yuqori qismiga burmalanish oblastlari ( kaledon, gersin, alp va boshqalar ) va pastki qismiga shu oblastlarning mayda bo’limlari, burmalangan asosning ko’tarilgan uchastkalari chekka cho’kmalar masshtab bilan tushiriladi. Har biri tegishli ranglarga bo’yaladi va ular shartli belgida ko’rsatiladi.
c) Profildan relyefning tektonika bilan aloqasini aniqlang.
Topshiriqni bajarishda dunyoning tektonika va tabiiy kartalaridan foydalaning.

2. 
   Dunyoning tabiiy va tektonika kartalarini taqqoslab, qadimgi platformalarda, baykal, kaledon, gersin, mezozoy va alp burmalanishlari o’lkalarida quruqlik yuzasining qanday relyef tiplari (tekislik, tog’lik, yassitog’lik) ko’proq ekanligini aniqlang va ularning nomlarini 81-jadvalga yozing. Qaysi tektonik o’lkalarda Yer yuzidagi eng yirik tog’li o’lkalar va tekisliklar joylashgan?
   

80-jadval