Loyiha muallifi mehriniso xudaybergenova qalb gavhari o‘zbekiston ijodkor yoshlar to‘plami

PARDAYEV XUMOYUN FARXOD O'G'LI 
2000 -yil 31-mayda Jizzax viloyati Sharof Rashidov tumanida 
tavallud topgan. Hozirgi kunda Mirzo Ulugʻbek nomidagi 
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali Yoshlar psixologiyasi 
yoʻnalishi talabasi. 
MOTIV VA MOTIVATSIYA, HAMDA ULARNING 
FARQLARI 
Annotasiya: Ushbu maqola motiv va motivatsiya haqida, ularning farqlanishi, 
motivatsiyaning foydali tomonlari va insonlardagi motivatsiyalar haqida maʼlumot 
berilgan. 
Kalit soʻzlari: motiv, motivatsiya, xulq-atvor, inson, maqsad, xatti-harakatlar. 
Abstract: This article provides information about motive and motivation, their 
differences, the benefits of motivation, and motivations in people. 

---

185 
Key words: motive, motivation, behavior, person, purpose, behavior 
Rus olimi V. I. Kovalyov motivlarni ehtiyotlarni aks ettirishning eng yuqori 
shaklida yuzaga keladigan xatti-harakatlar va faoliyatning ongli motivatsiyalari 
sifatida aniqlaydi, yaʼni ularning xabardorligi. Ushbu taʼrifdan kelib chiqadiki, sabab 
ongli ehtiyojdir. Motivatsiya ehtiyojlarni qondirish istagi sifatida qaraladi.
B. V. Zeygarnik, K. Levin va boshqalar – niyat ragʻbatlantiruvchi kuch, kuchli 
irodali harakat ekanligiga asoslanib, u motivatsiya va motivlar bilan chambarchas 
bogʻliq deb taxmin qilishadi.
R. A. Pilayan, J. Gilford, E. R. Xilgard motiv ostidagi insonning har qanday 
holati, uni harakatga yoki harakatsizlikka majburlashi deyishadi.
Ushbu olimlar motiv va motivatsiya haqida va uning qanday paydo boʻlishi, 
nimaga asoslanib paydo boʻlishi haqida oʻzlarining fikrlarini bildirib oʻtishgan. 
Juda koʻp insonlarda shunday savol bor: motiv va motivatsiyaning farqi nimada, ular 
qanday farqlanadi?! 
Ushbu fikrlarimiz orqali oz boʻlsa ham bu haqida maʼlumotga ega boʻlasiz.
Motiv – inson xulq-atvorining ichki batqarorligi, harakatga undovchi tushunchadir. 
Motiv psixologiyada inson faoliyatida muayyan maqsadni bajarishga sabab boʻluvchi 
omil, vaj. Motiv shaxsni harakatga va faoliyatga undovchi, ehtiyojning yuksak shakli 
sifatida paydo boʻluvchi ichki turtki hisoblanadi. Ehtiyot va inktinkt, mayl va 
hissiyot, idealar va boshqalar motivlar jumlasiga kiradi. Hozirgi zamon 
psixologiyasida motiv atamasi subʼyekt yaʼni kishilarni faollashtiruvchi kuch, turli 
hodisa va holatlarni ifodalash uchun qoʻllaniladi. Xatti-harakatlar va faoliyat 
motivlarning majmuasi motivatsiya deyiladi. Motiv ehtiyot negizida vujudga keladi 
va shakllanadi. Ehtiyojning barqarorlashuvi motivatsiyaning samarali shakllanishini 
taʼminlaydi. Baʼzan motiv tushunchasini ―emotsiya‖, ―maqsad‖, ―ustanovka‖ 
atamalari bilan almashtirish hollari uchraydi. Goho turtki, qoʻzgʻovchi, undovchi 
tushunchali bilan ham adashtirishadi. ―Motivatsiya‖ tushunchasi ―motiv‖ 
tushunchasidan kengroq maʼno va mazmunga ega. Motivatsiya inson xulq-atvori, 
uning bogʻlanishi, yoʻnalishi va faolligini tushuntirib beruvchi psixologik sabablar 
majmuini bildiradi.
Motivatsiya – lotincha ―movere‖ harakatga turtki; insonning xatti-harakatlarini 
boshqaradigan, uning yoʻnalishini, tashkilotini, faoliyati va barqarorligini 
belgilaydigan fiziologik va psixologik rejaning dinamik jarayoni, insonning 
ehtiyojlarini faol ravishda qondirish qobilyati.
Insonlarda motivatsiyaning bir necha turlari mavjud. Misol uchun ichki va tashqi 
motivatsiyalar.
• 
Ichki motivatsiyalar – xatti-harakat egasining subʼektiv psixologik 
xususiyatlari nazarda tutiladi (ehtiyojlar, maqsadlar, moʻljallar, istaklar, qiziqishlar va 
boshqalar). Ichki motivatsiya insonlarning tashqi taʼsirlar tufayli emas oʻzining ichki 

---

186 
his-tuygʻulari, maqsadlari, istaklari tufayli paydo boʻladi va samara berish jihati 
kuchli boʻladi. Tashqi motivatsiyadan koʻra ichki motivatsiyaning taʼsir qilishi kuchli 
boʻladi.
• 
Tashqi motivatsiya – tashqi sabablar faoliyatning tashqi shart-sharoitlari va 
harakatlariga aytiladi. Tashqi motivatsiyalar insonlarga tashqi tarafdan taʼsir 
oʻtkazishi natijasida yuzaga keladi. Tashqi motivatsiyalar soʻnuvchan xususiyatga 
ega boʻlib vaqt oʻtgach oʻz kuchini yoʻqotadi. Yaʼni tashqi motivatsiya ichki 
motivatsiyadan koʻra ancha taʼsir doirasi kuchsiz boʻladi. Misol uchun televizor yoki 
internet tarmoqlari orqali olgan motivatsiyaningiz baʼzan 2-3 kundan soʻng oʻz 
taʼsirini yoʻqotadi.
Mening fikrimcha, barcha insonlarga motivatsiya zarur, aynan oʻsha 
motivatsiya tufayli insonlar biron ishni qilishga qodir hisoblanishadi.