Қўлѐзма ҳуқуқида удк

O'rxun yodgorliklari 
• Mo'g'uliston hududidagi
O'rxun daryolari 
bo'yidan topilgan 
Kultegin, Tonyuquq 
yodgorliklaridir; 
Esnisey 
yodgorliklari 
• Bu hozirgi Enasoy va 
Tuvadan topilgan 
yodgorliklardir; 
Talas 
yodgorliklari 
• Hozirgi Jambul 
viloyatidan 
topilgan 
yodgorliklardir; 

---

22 
адади ҳақида гапирадиган бўлсак, биргина Энасой бўйларидан топилган 
ѐдгорликлар салкам 250 тадир. Тош битикларнинг ҳар бири ўзига хос
мустақил адабий-тарихий асардир. Улар шеърий йўлда битилган. Ўз
даврининг руҳи сингдирилган. Шу сабабли ҳам И.В.Стеблева уларни
«тарихий қаҳрамонлик поэмалари» деб атайди. Ўрхун ва Энасой тош 
битиклари барча туркий халқларнинг адабий ѐдгорлигидир. 
Ёдгорликларнинг энг йириклари Тўнюқуқ, Билгахоқон ва Култегин 
битиктошларидир: 
Тўнюқуқ битиктоши
20
. Битиктош 1897 йилда Уланбатор шаҳри
яқинида топилган бўлиб, бир-бирига қаратиб қўйилган икки тўрт қиррали
тош устундан иборат. Тош устунларнинг бири 170, иккинчиси 260 см
баландликда. Ёзув 62 сатрни ташкил этади. Битик Элтаришнинг
маслаҳатчиси ва саркардаси Тўнюқуққа бағишлаб, унинг тириклигида 
732-716 йилларда ѐзилган.
Култегин битиктоши
21
. Култегин битиктоши мазкур ѐдгорликлар
орасида ҳам ҳажман, ҳам мазмунан энг салмоқлисидир. Битик катта
мармар тошга ўйиб ѐзилган. Тошнинг баландлиги 3 метр 15 сантиметр, 
қалинлиги 41 сантиметр, туб қисми 1 метр 24 сантиметр. Мармар
тахтанинг тепа қисми ўртасида беш бурчакли лавҳа ўрнатилган. Лавҳада
архар сурати акс этган хоқонлик тамғаси нақшланган. Матннинг ҳажми 
66 см. Тошбитик Култегин қабрига қўйилган. Култегин турк хоқони 
Элтариш хоқоннинг кичик ўғлидир. Элтариш хоқон 692 йилда вафот
этган эди. Култегин 685 йилда туғилган. Акаси Билгахоқоннинг саркардаси
эди. Култегин 731 йилнинг 27 февралида 47 ѐшида вафот этади. 
Битиктош Билгахоқон буйруғи билан, Ёллуғ тегин томонидан 20 кун 
давомида ѐзиб тугатилади.
20
Абдураҳмонов Ғ,Рустамов А, Қадимги туркий тил, Тошкент «Ўқитувчи» 1982-йил, 70-бет; 
21
Ўша асар, 86-бет; 

---

23