M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova

Sózlik
Qaraqalpaq-
sha
Ózbekshe
Russha
Qazaqsha
Túrkmenshe
kámbaǵal
kambag‘al
бåäíûé
êåäåé
garyp
jol
yo‘l
äîðîãà
æîë
ÿ
ol
ápiwayı
oddiy
ïðîñòîé
ºàðàïàéûì
ÿö
neke
ý
piyaz
piyoz
ëyê
ïèÿç
sogan
danıshpan
donishmand ìyäðåö
äàíûøïàí
akyldar
juwap
javob
îòâåò
æàyàï
jogap
§ 5. Men súygen qaharman
25-shınıǵıw. «Qırq qız» dástanındaǵı Gúlayım hám Arıslan 
obrazları haqqında óz ara sáwbetlesiń.
«QÍRQ QÍZ» DÁSTANÍ
Qaraqalpaq xalqınıń dóretiwshilik uqıbınan ájayıp gúwalıq 
beretuǵın «Qırq qız» dástanı dúnya ádebiyatı ǵáziynesiniń 
altın qorınan bekkem orın alǵan esteliklerdiń biri. Dástan 
1939—1940-jılları ataqlı Qurbanbay jırawdan jazıp alındı. 
1949-jılı baspadan shıqtı. Soń rus, ózbek, qazaq, túrkmen 
tillerinde basıldı. Dástannıń xalıq súyiwshiligine iye qunlı 
miyras ekenligin onıń rus tilinde úsh ret basılıp shıqqan-
lıǵı jaqsı dálilleydi. Dástan shet ellerde de keńnen belgili.
«Qırq qız» dástanında qaraqalpaq xalqınıń sırt el 
basqınshılarına qarsı azatlıq gúresi, xalıqtıń ádil, baxıtlı 
turmıs ushın umtılıw tilekleri, tuwǵan elge, jerge degen 
tereń patriotizmi joqarı kórkemlik penen súwretlengen. Dás-
tannıń baslı ideyası — Xorezm xalıqlarınıń doslıǵın jırlawdan 
ibarat. 
Waqıyanıń ideyalıq mazmunınıń tiykarı — Gúlayım hám 
Gúlayım basqarǵan qırq qız. Gúlayım basqarǵan qırq qız 

---

22
eldiń ǵárezsizligin sırtqı dushpannan qorgáw, eldi abadan 
etiw, eldiń ar-namısına heshkimniń qolın tiygizbew, taǵı 
da sonday jaqsılıq háreketlerdiń jolında janların ayamay 
is etedi, bul jolda talay-talay jeńislerge erisedi, oylaǵan 
maqsetlerine jetedi.
Gúlayım batır, batır qızlardıń sárdarı, tek ǵana batır-
larǵa járdem beretuǵın joldası sıpatında emes, batırlıqtı ózi 
baslaytuǵın qaharman qız. Ol aqıllı sırtqı jawlardıń topılıs 
etetuǵının túsinedi. Olarǵa eldiń erkin basqılatqısı kelmeydi. 
Gúlayımnıń hújdanı taza. Ol joqqa-barǵa isenbeydi, 
jaǵımpazlıqtı, shuǵılshılıqtı jek kóredi. Xalıq basına qayǵı 
tússe, Gúlayım daǵdarısqa túspeydi, xalıqtıń janın qıynaǵan 
jaranı jazıw ushın, xalıqtı qayǵıǵa salǵan hádiyseni joq 
etip, xalıqtıń kewlin shad etiw ushın úmit penen, isenim 
menen, jiger menen iske kirisedi. Xalıqtıń baxıtsızlıǵına 
sebepshi bolǵan jawız adamlardı, Surtaysha uqsaǵan zulım-
lardı joq etiw ushın belin buwıp gúreske shıǵadı. 
Arıslan — Xorezmniń jigiti. Bunı Gúlayım menen ushı-
rasqanda ózi bılayınsha bayan etedi:
Árman menen sarǵaydı bul aq júzim,
Buzıq emes tuwrı edi negizim,
Árman menen ótken jılı ayrıldım.
Tuwıp-ósken elim edi Xorezm.
Bul jerde Arıslan «negizi durıs» dep óziniń xalıqtıń 
azatlıǵı ushın, xalıqtı qorlawshı xanlarǵa qarsı taysalmay 
gúreskenligin, júrek hújdanın taza uslap jırtqısh xanlardıń 
aldında jaramsaqlanbaǵanlıǵın, óz basınıń ǵamı ushın 
olarǵa bas iymegenligin aytadı. Gúlayım sıyaqlı batır qız-
dıń onı súyiwi de usıdan. Gúlayım onı erligi, ózi menen 
bir pikirde ekenligi, ar-namıslılıǵı hám xalıq ushın xızmet 
etetuǵınlıǵı ushın súyedi. Arıslan basqınshılardan, zalım 
xanlardan xalıqtı qorǵap, ádillik penen el basqarıwdı 
quwatlaytuǵın batır.