M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova

SHÁRT HÁM QARSÍLAS PÍSÍQLAWÍSH
1. Isleseń tislerseń. (naqıl). 
2. Ol bilgende aytar edi. 
3. Er shekinispey bekinispeydi. (naqıl) 
1. Ol bilse de aytpadı. 
2. Azat bile tura aytpadı! 
3. Ol ketken menen qaytıp keledi. (T.Q.)
Baǵana menen bólingen gáplerdegi qara hárip penen 
jazılǵan sózlerge dıqqat etiń. Olar is-hárekettiń isleniwine 
qanday mánide qatnaslı ekenine ser salıń.
Is-hárekettiń isleniw shártin bildiretuǵın pısıqlawıshqa 
shárt pısıqlawısh delinedi.
Shárt pısıqlawısh ne qılsa? ne qılsań? ne qılǵanda?
qáytkende? ne qılmay? ne qılmaǵansha? t.b. sorawlarǵa 
juwap beredi.
Shárt pısıqlawısh tómendegi sózler arqalı bildiriledi:
1. Shárt meyil hám shárt meyildiń basqarıwındaǵı 
sózlerden boladı. Mısalı: Berseń alarsań, ekseń orarsań. 
Eńbek etseń emerseń. (naqıl) Eger tabılmasa bul bala-
nıń da, qoydıń da joq bolǵanı. (S.S.)

---

90
2. Orın seplik qosımtalı kelbetlik feyil hám kelbet-
lik feyilli toplamnan boladı. Mısalı: Avtomatlastırǵanda 
miynettiń sàpası túp tamırınan ózgeredi. («E.Q».) Ol 
kuzovtıń erneginen asılıp bekkem uslamaǵanda jıǵılıp 
ketetuǵın edi. (J.S.)
3. -ǵan/-gen qosımtalı kelbetlik feyilge jaǵdayda 
sóziniń dizbeklesiwi arqalı bildiriledi. Mısalı: Shigitti 
erte ekken jaǵdayda onnan mol ónim alıwǵa boladı. 
(X.S.)
4. Hal feyil hám hal feyilli toplamnan boladı. 
Mısalı: Sáwir bolmay, táwir bolmas. (naqıl). Mıńdı
tanıǵansha, birdiń atın bil. (naqıl)
117-shınıǵıw. Oqıń. Shárt pısıqlawıshlardı tawıp, olardıń 
qanday sóz shaqabı hám sóz dizbeginen bolǵanın, ózi qatnaslı 
sózge baylanıslı sorawların anıqlań.
1. Miynet etseń húrmetke bóleneseń. (Q.J.) 2. Eger 
de bulay bolmaǵanda xalıq olardı áshkara etedi. (J.A.)
3. Ol qatal ashıwlanǵan jaǵdayda kimdi bolsa da ayamaydı. 
(T.Q.) 4. Men bilgenimde ashkaralaytuǵın edim. 5. Ol 
qorıqpay kelmeydi. (Á.T.) Eger saw bolsań úsh-tórt jıldan 
keyin sizlerdi de jemiske toydıraman. (A.B.) 7. Eńbek etseń 
emerseń. (naqıl) 8. Omırawlasam on jigittiń júgin tartaman. 
(K.S.)
118-shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Shárt pısıqlawıshlardı tawıp astın 
sızıń. Olardıń qanday sózlerden bolǵanın hám sorawların aytıń.
1. Men qaraqalpaqtan otjaqqıshım bar dep aytpadım, 
aytqanda seni de nókerlikke alatuǵın edi. (T.Q.) 2. Ǵawa-
shanı erte ekseń utasań. («E.Q.») 3. Men bilgende kelmes 
edim. 4. Tınıshlıq qanday suwdı kór, shaypala berse 
bılǵanar. (naqıl) 5. Baqırǵan menen arǵı jaǵadaǵılarǵa dawısı 
jetpedi. (Q.D.) 6. Wáde berseń orınla. 7. Jaslıq ǵayrat, 
jumsamasań bos keter. (I.Yu.) 
8. Bárjay etpegenshe seniń kewlińdi, 
perzentińmen kewli qarar tappaǵan. (K.S.)

---

91
Is-hárekettiń isleniwine qarsılaslıq mánide aytılatuǵın 
pısıqlawıshqa qarsılas pısıqlawısh delinedi.
Qarsılas pısıqlawısh ne qılsa da? ne qılǵan menen?