M. G. Safin, Y. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

 
6.7. Trixotsetinni ajratib olish texnologiyasi 
Trixotsetin antibiotigi tarkibida kislorod tutuvchi birikmalar 
jumlasiga kiradi. U fungisid faollikka ega bo‘lgan va toksikligi kam 
birikmadir. Uning empirik formulasi C
19
H
24
O
5
, struktura formulasini 
quyidagicha: 
yozish mumkin. 
Trixotsetin izokarton kislotasining to‘yinmagan trixotekolon spirti 
bilan hosil qilgan murakkab efiri hisoblanadi. Suvda kam eriydi, organik 
erituvchilarda yaxshi eriydi, haroratga nisbatan va kislotalarga nisbatan 
chidamli. Bu antibiotikning produsenti mog‘or zamburug‘i Trichothe-
cium roseum L hisoblanadi. Ishlab chiqarish sharoitida zamburug‘ni bir 
necha bosqichlarda o‘stirib ko‘paytiriladi: dastavval kolbalarda, keyin 
ekish kolbalari va ekish apparatida. O‘stirib ko‘paytirish uchun kerakli 
materialni olishning hamma bosqichlarida bir-xil oziqa muhitidan foy-
dalaniladi, uning takibi ( % hisobida): shakar-1,0; makkajo‘xori ek-

---

80 
strakti-1,0; ammoniy sulfat-0,12; ikki almashingan kaliy fosfat-0,1 dan 
tashkil topadi. O‘stirib ko‘paytirishni pH 5,0-5,2 chegarasida va haro-
ratni 24-26 
0
C da olib borilib, uning 1- va 2-generatsiyalarini davomi-
yligi 1,5-2 kunni tashkil qilishi lozim. 
Kolbada o‘stirilgan miеsellial massa muhit hajmini 1-3 % ni tashkil 
qilib, mahsulot ajratib olishda ekish apparatiga o‘tkaziladi. Ekish appa-
ratida o‘stirganda ham bu jarayonni 24-26 
0
C da, aralashmani doimo 
aralashtirib turib va aeratsiyali (1 minutda 1 hajm muhitga 1 hajm havo 
yuborish) sharoitda amalga oshiriladi. Asosiy fermentyorga bu materi-
alni muhitning umumiy hajmini 10 % gacha hajmida etib ko‘chiriladi. 
Sanoat ishlab chiqarishi uchun oziqa muhitini quyidagi tarkibidan foy-
dalaniladi ( % hisobida): makkajo‘xori uni -1; glitserin-1; bir almashin-
gan yoki ikki almashingan kaliy fosfat-0,24; kaliy nitrat yoki ammoniy 
sulfat-0,06; kalsiy karbonat va magniy xloridlardan - 0,2 dan; kashalot 
yog‘i-0,1; qolgani suv. Muhit suyuqligi pH ni vaqti-vaqti bilan xlorid 
kislota yordamida titrlab turish asosida 5,3-5,6 atrofida ushlab turiladi, 
boshqa barcha sharoitlar yuqorida keltirilgan sharoitlarni aynan o‘zi 
hisoblanadi. Biosintez davomiyligi 64-90 soatni tashkil qiladi. Jarayon 
shakarning konsentratsiyasi 0,1-0,2 % ga pasayganda, muhit pH 6,4-6,8 
gacha ko‘tarilganda, suyuqlikdagi antibiotikning faolligi 300-400 
mkg/ml bo‘lganda nihoyasiga yetdi deb hisoblanadi. Suyuqlik mitseliy 
va undagi muallaq moddalardan xolis bo‘lish uchun filtrlanadi, filtratdan 
esa xloroform yordamida ekstraksiyalash yo‘li bilan antibiotik ajratib 
olinadi. Bu bosqichda 1 m
3
eritma hisobiga 40 l xloroform sarflanadi. Bu 
uslub bo‘yicha aralashma tarkibidagi trixotsetinning 85 % ni ajratib olish 
mumkin bo‘ladi. Ekstraktni vakuumda bug‘lantiriladi, so‘ng 1 kg antibi-
otik hisobiga 10 l etanol qo‘shib aralashtiriladi va pasta tayyorlash uchun 
yo‘naltiriladi. Uni spirtli konsentratni emilgator OP-7 va kaolinlarni 1:0, 
6:8,5 nisbatda aralashtiriladi. Hosil bo‘lgan pastani 65-70 
0
C da quriti-
ladi. Tayyor mahsulotni 4 qavatli qog‘oz xaltachalarga 2-5 kg dan etib 
qadoqlanadi. 
Tayyor preparat oq-sarg‘ish rangli, tarkibida 10 % trixotesin, 3 % 
emulgator OP-7 va 87 % kaolindan tashkil topgan bo‘ladi. 
Trixotsetin tamaki, bodring, mevali daraxtlar, tok va g‘allasimon-
larning har xil kasalliklarga qarshi kurashda ishlatiladi. Uning 0,001-
0,002 % li eritmasidan foydalaniladi. Shu yo‘sinda bug‘doy urug‘iga 
ishlov berish, uning hosilini 25-30 % ga oshiradi. 

---

81