M. G. Safin,D. G‘. Hayitov, yu. S. Ruziyev

2-mavzu. To‘qima va biologik suyuqliklardan oqsillarni ajratish 
usullari va ularning eruvchanligini aniqlash 
Ma’lumki, oqsillarni eruvchanligi, tozalash usullari, xossalari, 
molekulyar massasi va tarkibini o‘rganish uchun, ularni xilma xil biologik 
materiallardan ajratib olish lozim bo‘ladi. Bu biomateriallar jumlasiga: 
mushak, qon va uning zardobi, tuxum, xamirturush va chigitlarni kiritish 
mumkin.
Darsning maqsadi.Turli xil biologik material (mushak, qon va uning
zardobi, tuxum, hamirturush va chigit)lardan oqsillarni ajratib olish va 
ularni eruvchanligiga oid ko‘nikmalarni shakllantirish. 
To‘qimalardan oqsillarni ajratib olish uchun ushbu to‘qima hujayralari 
dezintegratsiyalanadi, ya’ni ular bir-biridan ajratiladi va membranalaridan 
xalos qilinadi. Buning uchun to‘qimalarni gomogenizatsiyalash, ularga 
ultratovush yordamida ta’sir etish yoki vaqti-vaqti bilan muzlatib eritishni 
takror - takror qo‘llash kabi usullardan foydalaniladi. Shu yo‘sinda 
to‘qimalardan gomogenat tayyorlagandan so‘ng oqsillarni eritmaga 

---

17 
o‘tkaziladi – ekstraksiyalanadi. Buning uchun ajratilayotgan oqsilning 
tabiatiga ko‘ra bufer eritma va organik erituvchilardan foydaniladi. Ular 
yordamida 
to‘qimadan 
tayyorlangan 
gomogenatdan 
oqsillarning 
fraksiyalari 
alohida-alohida 
fraksiyalanadi. 
Bunda 
zamonaviy 
ultrasentrifugalash, elektroforez, xromatografiya va immunobiologiya 
usullardan foydalaniladi. 
1-ish. Mushak to‘qimalaridan oqsillarni ajratish 
Miofibrillalar – qisqaruvchi mushak hujayralari uchun xos 
birikmalardir. Ular miozin va aktin kabi qisqaruvchi oqsillar, tropomiozin 
va troponin kabi boshqaruvchi oqsillardan iborat. Miofibrill oqsillari suvda 
erimaydi, ammo bu oqsillarni 0,5 mol tuz eritmasi yordamida ajratib olish 
mumkin.
Sarkoplazmaning (mushak hujayrasi gialoplazmasi) ko‘pchilik 
oqsillari suvda yoki kuchsiz tuz eritmasida eriydi. Bu fraksiyada mushak 
oqsillaridan tashqari boshqa a’zolarda uchraydigan oqsillar ham uchraydi. 
Mushak to‘qimalariga 5% li kaliy xlorid eritmasi ta’sir ettirilganda 
miofibrill va sarkopolazma oqsillari ajraladi.