M. G. Safin,D. G‘. Hayitov, yu. S. Ruziyev

2-jadval 
Reaksiya muhiti har xil bo‘lgan oqsil eritmalarini qaynatganda 
cho‘kishi 
Neytral 
tuzlar 
Kuchsiz 
kislotali 
muhit 
Kuchli 
kislotali 
muhit 
Elektrolit 
Ishqoriy 
muhit 

---

25 
2-jadval ma’lumotlari asosida tegishli xulosalar keltirib chiqariladi. 
8-ish. Xona xaroratida oqsillarni neytral tuzlar yordamida 
cho‘ktirish reaksiyalari 
Oqsillarni tuz yordamida cho‘ktirish deganda neytral tuzlar: NaCl, 
(NH
4
)
2
SO
4 ,
MgSO
4 
va boshqalarning yuqori konsentratsiyali eritmalaridan 
foydalanish nazarda tutiladi. Tuz yordamida cho‘ktirishda oqsil 
makromolekulasini degidratatsiyasi va bir yo‘la uning elektr zaryadini 
neytralizatsiyasi yuz beradi ( 1-rasm).
Oqsil zarrachasiga yaqin bo‘lgan suv molekulalarining zaryadi o‘zaro 
mos yo‘nalishda joylashgan bo‘lsa, keyingilari xaotik tarzda joylashgan 
bo‘ladi. Har xil oqsillarni tuz yordamida cho‘ktirishda u yoki bu tuzlarning 
konsentratsiyalarini har xil bo‘lishi talab qilinadi. Globulinlarning 
molekular massalari yuqori bo‘lganligi uchun albuminlarga nisbatan 
osonroq cho‘kmaga tushadi, ya’ni globulinlarni cho‘ktirish uchun yarim 
to‘yingan eritmalar kerak bo‘lsa, albuminlar uchun o‘ta to‘yingan 
eritmalar talab qilinadi. Natriy xlorid ammoniy sulfatga nisbatan oqsillarni 
cho‘kmaga tushirishda sustroq qatnashadi, chunki xlorid ioni sulfat ioniga 
nisbatan oqsil kolloididagi suv qobig‘ini salgina sustroq yemiradi. Tuz 
eritmalari ionlarining bunday xususiyati to‘g‘risidagi ma’lumot quyidagi 
Gofmeyster qatorida keltirilgan: 
Oqsillarni cho‘ktirishda NaCl, NH
4
Cl, Na
2
SO
4
yoki MgSO
4
lardan 
foydalanilsa, globulinlarni cho‘ktirish uchun eritmani shu tuzlardan biri 
bilan to‘la to‘yintirish kifoya. Cho‘kma ajratib olinganidan keyin cho‘kma 

---

26 
usti suyuqligi tarkibidagi albuminlarni ham cho‘ktirish uchun unga sirka 
kislota qo‘shib nordonlashtirish kerak bo‘ladi. 
Neytral tuzlar eritmalari ta’sirida oqsillarning cho‘kmaga tushishi 
qaytar jarayon bo‘lib, bu cho‘kmalarni suvda eritganda qaytadan erish 
qobiliyatiga ega bo‘ladi, ya’ni bu oqsillar o‘zlarining biologik 
(fermentativ, antigen, immunologik, gormonal) va fizik-kimyoviy 
xususiyatlarini saqlab qoladi. Oqsillarni har xil to‘yinish darajasida 
cho‘ktirish fermentlar, oqsil preparatlari, kristall (liofilizasiyalangan) 
oqsillarni olishda, shuningdek, ularni boshqa moddalardan ajratish hamda 
tozalash maqsadida fraksiyalashda keng qo‘llaniladi. Bu ishni bajarish 
uchun ikki xil tajriba o‘tkazish tavsiya qilinadi