M. G. Safin,D. G‘. Hayitov, yu. S. Ruziyev

9-ish. Oqsillarni og‘irmetall tuzlari ta’sirida cho‘ktirish 
Oqsillar og‘ir metall tuzlari (Cu
2+
, Fe
3+
, Pb
2+
, Zn
2+
, Ag
+
va boshqalar) 
ta’sirida kompleks birikmalar hosil qilib cho‘kadi. Bu vaqtda og‘ir metall 
ioni oqsil makromolekulasiga adsorbsiyalanib zaryadsizlantiriladi. Agar 
og‘ir metall tuzi eritmasidan ortiqcha miqdorda qo‘shilsa, kolloid zarracha 
qayta musbat zaryadlanib, cho‘kma qaytadan erib ketadi.
Kerakli biomateriallar:tuxum oqsili, bug‘doy oqsili. 
Kerakli jihozlar: shtativ, probirkalar, pipetkalar, voronka, filtr 
qog‘oz.
Kerakli reaktivlar: FeCl
3
ning 5% li eritmasi, Pb(CH
3
COO)
2
ning 5% 
li eritmasi, CuS0
4
ning 7% li eritmasi.
Ishni bajarish tartibi.6 ta probirka olib, shtativga uchtadan qilib ikki 
qatorga joylashtiriladi va birinchi qatordagi uchta probirkaga tuxum oqsili 
eritmasidan 5 tomchidan, ikkinchi qatordagi uchta probirkaga bug‘doy 
oqsili eritmasidan 5 tomchidan tomiziladi. So‘ng birinchi va ikkinchi 
qatorlarning birinchi o‘rinlaridagi ikkala probirkaga 1 tomchidan 5% li 
FeCl
3
, ikkinchi o‘rinlaridagiga 1 tomchidan Pb(CH
3
COO)
2
, uchinchi 
o‘rindagilariga 1 tomchi 7% li CuS0
4
eritmasidan tomizib, cho‘kma hosil 
bo‘lishi kuzatiladi. So‘ngra probirkalarning har biriga tegishli tarzda 5-6 
tomchidan yuqoridagi tuz eritmalaridan qo‘shiladi va cho‘kmalarining 
qaytadan erib ketishi kuzatiladi.
Tajriba natijalari rasmiylashtiriladi va tegishli xulosalarga kelinadi. 
 
10-ish. Oqsillarni organik va mineral kislotalar ta’sirida 
cho‘ktirish 
Oqsil organik kislotalar (trixlorsirka kislota, sulfosalitsil kislota) va 
konsentrlangan mineral kislotalar ta’sirida denaturasiyaga uchraydi, 
suvsizlanishi va zaryadsizlanishi tufayli cho‘kmaga tushadi. Sulfat va 
xlorid kislotalar uzoq vaqt ta’sir qilsa, oqsil qisman gidrolizga uchrab 

---

28 
cho‘kma asta-sekin erib ketadi. Nitrat kislotada cho‘kma sekin eriydi. 
Biomateriallar tarkibidagi oqsillarni cho‘ktirish uchun organik kislotalar 
keng qo‘llaniladi. Trixlorsirka kislota miqdoriy biokimyoviy tahlillarda 
oqsilsiz filtrat olish uchun, sulfotsalisil kislota, nitrat kislota klinik 
laboratoriyalarda siydik va boshqa biologik suyuqliklardagi oqsilni 
mavjudligini aniqlash uchun ishlatiladi. Bu ishni bajarish uchun quyidagi 
ikkita tajribani o‘tkazish lozim bo‘ladi.