M. G. Safin,D. G‘. Hayitov, yu. S. Ruziyev

14-mavzu. Monosaxaridlarga xos sifat reaksiyalari 

---

105 
Monosaxaridlarga xos reaksiyalarni aldozalarga va ketozalarga xos 
reaksiyalarga bo‘lish mumkin.O‘z navbatida aldozalarga xos reaksiyalarni 
sifat reaksiyalari va qaytaruvchanlik reaksiyalariga ajratish mumkin. Bu 
o‘rinda shu narsani ham e’tirof etish lozimki, qaytaruvchanlik 
reaksiyalariga monosaxaridlarning aldozalari qatori qaytaruvchi disaxarid 
(maltoza,laktoza,sellobioza ) lar ham kirishadi. Ketozalar esa, aldozalarga 
xos reaksiyalarga kirishmay, balki ularni tavsiflovchi Selivanov 
reaksiyasiga kirishadi. 
Darsning maqsadi. Aldozalarga xos sifat reaksiyalari, aldozalar va 
qaytaruvchi disaxaridlarga xos qaytaruvchanlik reaksiyalari, shuningdek 
ketozalarga xos Selivanov reaksiyalarini o‘tkazish orqali ularning 
kimyoviy xossalari bilan tanishish va shu mavzuga oid nazariy bilimlarni 
mustahkamlash. 
 
39-ish. Aldozalarga xos ayrim sifat reaksiyalari 
Biomaterial: uzum yoki olma shirasi 
Kerakli jihozlar:probirkalar, suv hammomi (80
o
C li), pipetkalar. 
Kerakli reaktivlar:karbonsuvli modda, α-naftolning spirtdagi 10% li 
eritmasi, konsentrlangan sulfat kislota, Selivanov reaktivi (tayyorlash: 
rezorsindan 0,5 g tarozida tortib olib, xlorid kislota bilan hajmini 100 ml 
ga etkaziladi), fruktozaning 1% li eritmasi, ribozaning 1% li eritmasi, 
orsin 
reaktivi (tayyorlash: 1 g orsin 500 ml 30 % li xlorid kislotada eritiladi unga 
4-5 ml 10% li temir xlorid qo‘shiladi, shu yo‘sinda tayyorlangan reaktiv 
yaxshilab berkitilgan holatda qorong‘i joyda saqlanadi);
difenilamin 
eritmasi(tayyorlash; 10 ml muz sirka kislotada 100 mg difenilamin eritilib 
ustiga 
0,28 
ml 
kontsentrlangan 
sulfat 
kislota 
qo‘shiladi), 
dezoksiribozaning 1% li eritmasi, konsentrlangan H
2
SO
4
.