M. G. Safin,D. G‘. Hayitov, yu. S. Ruziyev

Foizli eritma tayyorlash. Har qanday erituvchi moddaning 100 ml 
hajmida erigan modda miqdoriga foiz(%)li eritma deyiladi. Masalan: osh 
tuzining 0,9% li eritmasi (yani fiziologik eritma) ni tayyorlash uchun 0,9g 
osh tuzini tarozida tortib olib100 ml li o‘lchov silindriga solamiz va 
o‘lchov belgisiga yetguncha distillangan suv qo‘shamiz. Suyuq holatdagi 
konsentrlangan moddalardan foizli eritma tayyorlashda ularning 
solishtirma og‘ irliklarini inobatga olish talab qilinadi. Masalan, sulfat 
kislotani uning konsentrlangan eritmasidan 10 % li eritmasini tayyorlashda 
bu eritmaning solishtirma og‘ irligi 1,84 ga tengligini e’tiborga olib, 100 
ml li o‘lchov kolbasiga qancha ml konsentrlangan sulfat kislota kerakligini 
10:1,84= 5,43 yo‘li bilan aniqlanadi. Demak, 100 ml li hajmda 5,43 ml 
konsentrlangan sulfat kislota distillangan suv qo‘shib aralashtirganda, 
uning 10 % li eritmasi hosil bo‘ladi. 
Molyar eritma tayyorlash. Erituvchi moddaning bir litr hajmida 
molyar massa hisobiga erigan moddaning miqdoriy ko‘rsatkichiga molyar 
(M) eritma deyiladi. 
Masalan; osh tuzining (NaCl) 1 molyar eritmasini tayyorlashda uning 
molyar massasi hisoblab topiladi, ya’ni: Na=23, Cl=35,5; demak: NaCl
molyar massasi =23g+35,5g= 58,5g ga teng. 
Shunday qilib, osh tuzini 1 molyar eritmasini tayyorlash uchun bir 
litrli o‘lchov idishiga 58,5 g osh tuzi olinib, uning ustiga o‘lchov 
belgisigacha bo‘lgan miqdorda distillangan suv qo‘shiladi. NaCl ning 2M 
eritmasini tayyorlash uchun esa 117 g osh tuzi 1l suvda eritiladi. 
Sulfat kislota (H
2
SO
4
) ning 1M eritmasini tayyorlash uchun yuqorida 
keltirilgan tartibda ish yuritib H
2
SO
4, 
ya’ni H=1x2=2; S=32x1=32; 
О=16x4=64, demak sulfat kislotaning molyar massasi: 2+32+64=98 g ga 

---

11 
teng. Demak, sulfat kislotaning 1 molyar eritmasini tayyorlash uchun 
98:1,84=53,3 ml kons. sulfat kislota olinib 1000 ml li hajmni qolgan 
qismini distillangan suv tashkil qiladi.